Knijpt de maanwaterjuffer er stiekem tussenuit?

De maanwaterjuffer (Coenagrion lunulatum) komt in Nederland vooral voor bij zure, voedselarme vennen en in mindere mate bij zand en leemplassen met weinig vegetatie. Vaak zijn de laatste recent gegraven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij alleen op de hoge zandgronden voorkomt. Daarbij maakt het niet uit of de vennen in een hoogveen- of een heidegebied liggen. Dit is opvallend als we het vergelijken met de ons omringende landen. In België is de maanwaterjuffer erg zeldzaam en komt maar op een paar plekken in Vlaanderen voor, in Wallonië is hij zeer waarschijnlijk uitgestorven. In Duitsland staat de maanwaterjuffer als sterk bedreigd op de Rode Lijst en gaat hij hard achteruit. In Nederland ging het lange tijd relatief goed. Terwijl het met veel libellensoorten eind vorige eeuw slecht ging, kwam de maanwaterjuffer in veel vennen gewoon nog voor, ondanks de verzuring in die periode. Nederland is dan ook een bolwerk voor de maanwaterjuffer.

Als we kijken naar de verspreiding van de maanwaterjuffer in Nederland zien we dat deze tussen 1991 en 2004 schommelt, maar niet duidelijk afneemt. Na 2004 is er echter een sterke daling ingezet en momenteel is de verspreiding nog maar de helft van voor die daling. De maanwaterjuffer staat op het moment als kwetsbaar op de Rode Lijst, maar de meest recente Rode Lijst is al vrij oud (Basisrapport Rode Lijst 2011). Als er nu een Rode Lijst opgesteld zou worden, zou hij zeer waarschijnlijk in de categorie bedreigd terechtkomen. De recente achteruitgang is een verrassing. De verzuring is afgenomen en er zijn veel venherstelprojecten geweest. De verwachting was dat maanwaterjuffer hiervan zou profiteren. Er is tot nu toe niet veel aandacht geweest voor de maanwaterjuffer omdat hij altijd vrij algemeen was. Daardoor weten we ook niet goed welke eisen maanwaterjuffers aan hun habitat stellen. Het is daardoor onduidelijk wat de oorzaak van de recente achteruitgang is. We zitten hier in de zuidwesthoek van zijn areaal dus mogelijk speelt klimaatverandering een rol, maar waarschijnlijk zijn er ook andere factoren van belang.

We zien wel dat de meeste geïsoleerde populaties van de maanwaterjuffer verdwijnen en dat hij alleen standhoudt in grotere gebieden waar verschillende deelpopulaties aanwezig zijn. Dit geeft een bescherming tegen populatiefluctuaties doordat vennen binnen een gebied snel opnieuw gekoloniseerd kunnen worden als een populatie verdwenen is. Maar grote gebieden zijn ook beter gebufferd tegen invloeden van buitenaf, waaronder verlaging van de grondwaterstand en vervuiling met nutriënten of pesticiden. Mogelijk dat de oorzaken meer in waterstandsfluctuaties of waterkwaliteit gezocht moeten worden. De sterke achteruitgang van de maanwaterjuffer in combinatie met het gebrek aan kennis is verontrustend. De maanwaterjuffer was een vrij gewone soort in gebieden met vennen, maar is snel aan het verdwijnen. Om die trend om te kunnen draaien, moeten we wel eerst weten wat de oorzaken zijn. We zouden ook graag de vinger aan de pols houden van de nog bestaande populaties en vragen vrijwilligers om deze, door het jaarlijks driemaal tellen van een soortgerichte route, in de gaten te houden. Heeft u interesse, stuur dan een mailtje naar meetnet@vlinderstichting.nl.

Tekst: Roy van Grunsven & Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Christophe Brochard; Tim Termaat; Kars Veling