Onderwaterdrainage veengebieden zeer kostbaar en effect niet bewezen

Afgelopen week publiceerde het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) een update. Bij een wereldwijde temperatuurstijging van twee graden zal maar liefst 99% van de koraalriffen verdwijnen en er zullen navenant grote effecten op bossen, landbouwgebieden en poolijs zijn. Het IPCC geeft ook aan dat bij ongewijzigd beleid de temperatuurstijging minimaal drie en waarschijnlijker zelfs vier graden zal zijn.

95% Nederlands veen ontwaterd

Het is duidelijk dat actie dringend nodig is en in Nederland is er de afgelopen maanden druk gepolderd aan de zogenaamde ‘klimaattafels’. Aan de klimaattafel over de landbouwsector wordt een bijzondere plaats ingenomen door de veenweidegebieden. Gedraineerd (ontwaterd) veen levert op dit moment een bijdrage van 5 tot 7% aan de wereld CO₂-emissie. Hiervan komt de grootste bijdrage uit Zuidoost-Azië waar ongeveer de helft van ongeveer 30 miljoen hectare veen is ontwaterd voor landbouwproductie. Maar dat is nog steeds een betere score dan Nederland, waar meer dan 95% van het veen ontwaterd is. De uitstoot uit Nederlands veen is ongeveer 7 miljoen ton CO₂ per jaar, evenveel als van onze grootste kolencentrale. En de uitstoot van één hectare gedraineerd veen is tot 50 ton CO₂ per jaar – evenveel als de uitstoot van zeven huishoudens.

Onderwaterdrainage: hoger waterpeil in zomer

Een belangrijke maatregel, voorgesteld door de klimaattafel landbouw, is onderwaterdrainage in veengebieden. Dit is een vorm van aangepaste drainage waarbij het waterpeil in voor- en najaar wordt verlaagd, en in de zomer wordt verhoogd. Voor de boeren levert dit het voordeel op dat veengrond makkelijker te bewerken is. Volgens de klimaattafel levert dit 0,9 miljoen ton CO₂-besparing per jaar op (26% van het geheel voor deze sector). De maatregel wordt voorgesteld voor 80.000 hectare landbouwgrond. Deze maatregel zou dan 250 miljoen euro kosten. Echter, er is de laatste maanden discussie geweest over de effectiviteit van deze maatregel, ook op ‘Nature Today’.

Techniek niet bewezen

Er zijn twee belangrijke kanttekeningen te maken bij de maatregel. Ten eerste, de techniek is zeker niet bewezen. Het internationale veengenootschap, een consortium van 1500 wetenschappers uit meer dan 40 landen, heeft recent zelfs expliciet een statement uitgebracht waarin gesteld wordt dat van deze methode niet bewezen is dat hij werkt (pdf; 0,3 MB). Als we kijken naar de (overigens niet peer-reviewed) publicaties van de voorstanders van onderwaterdrainage (naast de boeren), dan blijkt dat er proeven met onderwaterdrainage zijn gedaan in Zegveld, Wormerveld en Jisperveld. De proeven in Zegveld bevatten een vergelijking van slechts twee meetpunten, over een aantal jaar. Hierin lijkt onderwaterdrainage tot minder bodemdaling te leiden. Echter de proefnemingen in Jisperveld en Wormerveld laten zulk een effect niet zien. De auteurs zelf geven aan: “de zeer geringe verschillen (tussen velden met en zonder onderwaterdrainage) maken het trekken van conclusies (over de effectiviteit van de maatregel) onmogelijk” (pdf; 6,1 MB).

Oftewel, een effect wordt gevonden in één van de sites, maar niet in twee andere sites. Ook worden de resultaten van de maaiveldmetingen in de diverse jaren sterk beïnvloed door zwelling van de veenlaag door de opname van water. Deze zwelling varieert van jaar tot jaar als gevolg van variaties in regenval. Het is duidelijk dat er op zijn minst grote onzekerheid is over de effectiviteit van de maatregel.

Ongekend hoge kosten

Daarnaast is het natuurlijk essentieel om naar de kosten van maatregelen te kijken. Het Planbureau voor de Leefomgeving berekent dat de kosten van onderwaterdrainage uitkomen op ruim 390 euro per ton CO₂. Lars Hein: “Dit is ongekend hoog, bij mijn weten is er wereldwijd nog nooit een dergelijke dure maatregel voorgesteld, zelfs als deze effectief zou zijn. Stakeholderacceptatie voor de boeren is natuurlijk belangrijk (uitgangspunt van de sector is dat de overheid en dus de belastingbetaler betaalt). Maar voor het draagvlak van de samenleving als geheel is het opnemen van dit soort maatregelen in een klimaatakkoord naar mijn mening funest.”

“Hieraan kan nog toegevoegd worden dat op dit moment de belastingbetaler boeren op veen subsidieert. Drainage leidt namelijk tot een voortdurende en onomkeerbare inklinking van de bodem, en tot hoge kosten voor wegherstel, onderhoud van riolering en leidingen, wegpompen van water, enzovoort. In het Groene Hart zijn de kosten voor dit onderhoud al hoger dan de landbouwopbrengsten. In Friesland en Drenthe is de ontwatering meer dan twee keer zo diep als in het Groene Hart, en de CO₂-uitstoot per hectare meer dan twee keer zo hoog. Zelfs bij een heel lage CO₂-prijs (bijvoorbeeld die van het Europese CO₂-handelssysteem, nu 18 euro per ton CO₂) zijn de kosten van de CO₂-uitstoot hoger dan de netto opbrengsten voor de boer. En daar komen de kosten voor onderhoud van infrastructuur en waterbeheer dan nog bij.”

Stop met landbouw in diepere veengebieden

“Een serieuze aanpak van de emissies in de landbouwsector begint daarom bij het verhogen van de waterstanden in het veen, en het op korte termijn stoppen met landbouw in de diepere veengebieden,” aldus Hein. “Gezien de voornoemde kosten van bodemdaling zal dit voor de samenleving kostenneutraal uitpakken. Daarnaast kunnen we dan vragen aan onder andere Indonesië, Maleisië, Congo en Peru om alsjeblieft hun veengebieden niet te ontwateren. Dit zou tot een verhoging van de jaarlijkse wereldwijde CO₂- uitstoot met minimaal 10% leiden. Boeren op veen is niet duurzaam, niet consistent met het beperken van klimaatverandering tot twee graden of minder, en de Nederlandse landbouwsector zal ooit de realiteit onder ogen moeten durven zien, hoe pijnlijk en vervelend dat ook is.”

Tekst: Lars Hein, Wageningen University
Foto’s: Wim Huisman, Saxifraga