Graslanden weer snel groen na droge zomer

De zomer van 2018 was extreem warm en zeer droog. Vooral vanaf half juli tot en met de eerste week van augustus was het met twee achtereenvolgende hittegolven (15 t/m 27 juli en 29 juli t/m 7 augustus) extreem warm. Met een gemiddelde van 18,9 °C (normaal is 17,0 °C) was het de warmste zomer sinds 1706; het eerste jaar waarvan dagelijkse temperatuurmetingen bekend zijn. De zomer was niet alleen zeer warm maar ook extreem droog, met een landelijk gemiddelde van 105 millimeter neerslag tegen een langjarig gemiddelde van 225 millimeter.

Gevolgen voor plantengroei

Niet alleen vanwege de droogte, maar ook vanwege de hoge temperaturen werden veel planten in hun ontwikkeling geremd. De meeste inheemse planten groeien optimaal bij bodemtemperaturen tussen de 10°C en 25°C. Zelfs als er voldoende vocht is, groeien planten niet of weinig bij temperaturen onder de 10°C of boven de 25°C. De meeste grassen wortelen ondiep en hebben in hete en droge zomers al gauw last van vochttekort en hoge bodemtemperaturen. Begin augustus waren veel grassen in graslanden op zandige bodems dan ook geheel verdord. In de stroomdalgraslanden en dijken in het rivierengebied waren alleen diep wortelende kruiden en het C4-gras Handjesgras (Cynodon dactylon) nog groen.

Herstel begin augustus

Na de lange periode van weinig neerslag en hoge temperaturen kleurden de graslanden begin augustus weer opmerkelijk snel groen. Wordt plantengroei geremd bij hoge bodemtemperaturen, de afbraak van organische stof in de bodem verloopt bij hogere temperaturen juist sneller. Bij deze afbraak (mineralisatie) komen nutriënten zoals nitraat, fosfaat en kalium weer beschikbaar voor de planten. Toen begin augustus de temperaturen daalden en het begon te regenen stonden alle seinen op groen voor een explosieve grasgroei: een optimale bodemtemperatuur en een bodem met voldoende vocht en plantenvoedende mineralen.

Winnaars en verliezers

In graslanden op droge bodems traden tijdens de droogte enkele kruiden sterk op de voorgrond. In wegbermen viel de uitbundige bloei op van Wilde peen, Wilde cichorei, Pastinaak en Gewone berenklauw. In sommige stroomdalgraslanden langs de rivieren waren begin augustus de rozetten van onder andere Veldsalie, Karwijvarkenskervel en Beemdkroon het enige groen in de verdorde grasmat. De velden bloeiende Kruisdistels vormden de enige 'insectenkroegen' in de omgeving en werden druk bezocht door allerlei insecten. Deze droogtebestendige soorten zijn veelal soorten met lange penwortels en/of in verhouding sterk ingesneden bladen met een relatief gering bladoppervlak. Kruisdistel is één van de diepst wortelende planten van de Nederlandse flora en deze soort lijkt dan ook totaal geen last van de droogte te hebben.

Behalve een positief effect op de ontwikkeling van pioniervegetaties, heeft de extreme zomer van 2018 mogelijk ook een positieve invloed op de ontwikkeling van stroomdalgraslanden. Door de droogte zijn er open plekken in de grasmat ontstaan en is de moslaag verdwenen, zodat kiemplanten van de karakteristieke stroomdalsoorten betere vestigingskansen hebben.

Na de eerste regenval in augustus veranderde de aanblik van bermen en graslanden op droge zandbodems in korte tijd van overwegend bruin naar groen. Op veel plekken vertoont het Vlasbekje nu een overvloedige bloei. Opmerkelijk is ook de massale aanwezigheid van jonge planten van enkele éénjarige geraniumsoorten en C4-grassen als Glad vingergras. Deze soorten zijn na afloop van de droge periode blijkbaar massaal gekiemd.

De zomers van 1976 en 2018

De zomer van 2018 wordt wel vergeleken met de eveneens zeer warme en droge zomer van 1976. Het jaar 1976 was in floristisch opzicht een opmerkelijk jaar (pdf; 2,6 MB). Er lijken nu al wel enige overeenkomsten tussen beide jaren te zijn wat betreft de effecten op de plantengroei. Zowel in 1976 als in 2018 worden er bijvoorbeeld opmerkelijk veel waarnemingen gedaan van Watersla (Pistia stratiotes); een uit de tropen en subtropen afkomstige waterplant die zich in sommige jaren explosief kan uitbreiden. Ondanks de droogte blijken beide jaren ook goede mastjaren te zijn. In 1976 en in de jaren daarna is er bij Beuk echter wel sterfte opgetreden ten gevolge van de droogte in 1976. Het is nu nog nog te vroeg om uitspraken te doen over de effecten op langere termijn van de droge zomer van 2018.

Tekst: Ruud Beringen, FLORON
Foto's: Nienke Torensma (leadfoto: verdroogd dijktalud in rivierengebied); Kees Groen; Ruud Beringen