Woekerende waterplanten: maaien of niet?

Maaien: niet op het land, maar in het water. Op veel plaatsen gebeurt het, en steeds vaker. Want niet alleen exotische maar ook inheemse soorten ondergedoken waterplanten kunnen enorm gaan woekeren als de omstandigheden zich daartoe lenen. Belangrijke woekeraars zijn smalle waterpest, het inheemse aarvederkruid en doorgroeid fonteinkruid. “Als de stengels te lang worden in ondiep water en als een te groot deel van het wateroppervlak vol groeit, dan krijg je overlast”, zegt ecoloog Michiel Verhofstad van het NIOO. Dergelijke overlast zien we nu op veel meer plekken in de wereld: zowel in Europa als in Noord-Amerika, Afrika en Australië. Tot nu toe was hier maar heel weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.

Bij de bron

"Ik pleit ervoor dat beheerders niet te rigoureus ondergedoken waterplanten verwijderen om overlast te bestrijden, omdat de waterplanten vitale functies vervullen in ondiepe meren en sloten. Deze functies zijn ook belangrijk voor diverse ecosysteemdiensten voor de mens." Verhofstad ontdekte dat 'aanpakken bij de bron' de beste methode is om overlast effectief en voor de langere termijn te bestrijden. De waterplanten kunnen gaan woekeren bij de aanwezigheid van veel licht en voldoende voedingsstoffen als fosfaten. “Het is dus het beste om de hoeveelheid van die voedingsstoffen te verminderen. Helaas is dat vaak niet of niet meteen mogelijk omdat het te duur of te destructief is, of teveel aanvoer van buiten het gebied met zich meebrengt. Als aanpakken bij de bron niet kan, dan kan bestrijden van de symptomen, zoals maaien, tijdelijk verlichting geven.”

Het effect van maaien duurt echter meestal niet lang. De woekeraars kunnen er namelijk redelijk goed tegen. Als maaien echt nodig is, moet dat niet teveel of te vaak gebeuren. Het ecosysteem in het water kan namelijk ‘omklappen’, met grote overlast door al dan niet giftige algengroei tot gevolg. Het gevaarlijke is dat je vaak pas na een paar jaar merkt dat er teveel gemaaid is. Het is ook belangrijk om niet overal tegelijk te maaien: zo krijg je een divers landschap met veel verschillende plekjes om te leven. En zo maak je als beheerder ook niet teveel kosten. Veel kennis uit Verhofstads promotieonderzoek is verwerkt in een rapport voor waterbeheerders (pdf 1,77 MB) van Stowa (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer), als hulp bij de aanpak van waterplantenoverlast. Samen kunnen onderzoekers en beheerders nu beter gaan meten waar overlast optreedt en hoe ze deze kunnen verhelpen.

Biomassa gebruiken

Het is ook belangrijk om het maaisel te verwijderen, zodat de voedingsstoffen uit het maaisel niet vrijkomen. Bijkomend voordeel is dat dat maaisel heel waardevol kan zijn voor andere toepassingen. Verhofstad en zijn begeleider Liesbeth Bakker noemen het terugwinnen van voedingsstoffen en het gebruik als meststof in de landbouw. “Er zijn allerlei manieren om deze biomassa duurzaam te gebruiken,” meldt Verhofstad. “Alleen zijn we die in de westerse wereld vaak vergeten. Denk aan voedsel, veevoer, bouwmateriaal, brandstof of medicijnen. Het liefst zien we echter hergebruik als meststof. De kringloop voor voedingsstoffen sluit je hiermee lokaal, de biomassa heeft vrijwel geen voorbewerking nodig en kan dus meteen gebruikt worden. Daarnaast valt het te combineren met andere toepassingen zoals biobrandstofproductie.”

"Door de overlast moeten we niet vergeten dat de waterplanten ook allerlei gunstige eigenschappen hebben", waarschuwen de onderzoekers. Ze houden het water schoon en helder, en zijn een voedselbron plus een leefomgeving voor veel dieren. Dit levert voor de mens veel ‘ecosysteemdiensten’ op.

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Wikimedia Commons (leadfoto: doorgroeid fonteinkruid); NIOO-KNAW