Komt het goed met de merel?

De eerste uitbraak in Nederland van het usutuvirus was in 2016. Begin april dit jaar werd het virus opnieuw vastgesteld. Met name merels worden erdoor geveld. Begin september hadden Sovon en DWHC in totaal al ruim 1500 meldingen van dode vogels ontvangen. (Niet van al deze vogels is overigens vastgesteld of ze het virus daadwerkelijk droegen, maar het speelt waarschijnlijk wel een belangrijke rol.)

Met name in Gelderland, Utrecht en Noord-Brabant zijn veel meldingen binnengekomen van dode merels. Gedurende de zomer leek er bovendien sprake van een geleidelijke verschuiving naar het westen en noordoosten. De kaart hiernaast geeft de gemelde en de onderzochte vogels weer: groen is niet geïnfecteerd met usutuvirus, rood wel geïnfecteerd.

Minder merels

De meldingen sluiten aan bij het beeld van minder merels tijdens vogeltellingen, hoewel een dip aan het eind van de zomer geen uitzondering is. Een groot deel van het jaar gedragen merels zich namelijk heel opvallend. Mannetjes laten regelmatig hun bekende zang horen en met twee tot drie broedsels per seizoen is er volop activiteit door bijvoorbeeld voedselvluchten, alarmgedrag en burenruzies. Dit gedrag verandert tamelijk abrupt wanneer de laatste jongen zijn uitgevlogen en de ruiperiode aanbreekt. Dan gedragen merels zich juist opmerkelijk stiekem.

Dat vogeltellingen, zoals de Jaarrond Tuintelling, van half juli tot begin september een terugval laten zien in het aantal merels is dus normaal. Het lijdt echter geen twijfel dat het aantal momenteel extra laag is als gevolg van het usutuvirus. Het gemiddelde aantal merels per tuin deze nazomer lijkt daadwerkelijk op een lager niveau te liggen. In 2016, toen het usutuvirus eveneens de kop op stak, zagen we dit nog niet.

Najaarstrek

Dit najaar zullen de aantallen weer toenemen vanwege de najaarstrek van de merel. Deze piekt doorgaans eind oktober. De Nederlandse broedvogels zijn overwegend standvogel. Doortrekkers en overwinteraars die ons land aandoen zijn vooral afkomstig uit Scandinavië en Noordoost-Europa. De toename van het aantal merels in het najaar hoeft dus niet op herstel van de Nederlandse populatie te wijzen.

Omvang sterfte

Het is niet eenvoudig om de werkelijke omvang van de sterfte te bepalen en antwoord te geven op de vraag in hoeverre het usutuvirus de merelpopulatie op langere termijn negatief beïnvloedt. Mogelijk zal pas in het voorjaar van 2018 duidelijk worden of de Nederlandse broedvogels echt een klap hebben gekregen van het usutuvirus. Het is belangrijk om met tellingen en onderzoek een vinger aan de pols te houden. Hoopvol is in elk geval dat we dankzij onderzoek aan geringde vogels nu al weten dat er ook besmette merels zijn die later levend en ogenschijnlijk gezond zijn teruggevangen.

Aantallen merels

De merel komt verspreid over heel Nederland voor en is misschien wel de bekendste tuinvogel. Ruime tuinen met dicht struikgewas om in te broeden, en grasveldjes om op te foerageren, vormen een optimaal habitat, maar zelfs kleine tuinen in stadscentra worden bevolkt. In de 20e eeuw is de Nederlandse populatie merels flink gegroeid, maar de laatste jaren lijkt er sprake van stagnatie. Rond de millenniumwisseling werd het aantal broedparen geschat op 900.000 tot 1.200.000.

Onderzoek

Verschillende partijen doen onderzoek naar het usutuvirus. Sovon Vogelonderzoek Nederland volgt middels tellingen de aantallen en verspreiding van (dode) vogels. Het Dutch Wildlife Health Centre richt zich op het onderzoeken van ziekten onder wilde dieren. Voor virussen zoals het usutuvirus wordt samengewerkt met het Erasmus MC. Het Vogeltrekstation van het NIOO-KNAW volgt de verspreiding en overleving van vogels in de natuur door te ringen. Samen met het Erasmus MC kijken we ook naar de aanwezigheid van het usutuvirus bij de geringde vogels.

Tekst: NIOO-KNAW/Vogeltrekstation, Sovon, DWHC, Erasmus MC
Foto: Pixabay
Kaart: DWHC, Erasmus MC, Sovon