Broers van Reuzenberenklauw in opmars?

De uit de westelijke Kaukasus afkomstige Reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) werd aan het begin van de 20^e eeuw in Nederland geïntroduceerd als tuinplant. De soort bleek goed aangepast aan het Nederlandse klimaat en komt tegenwoordig verspreid over vrijwel het hele land voor, met name in en om het stedelijke gebied. De planten groeien vaak in bermen en vestigen zich vooral op bewerkte of verstoorde, voedselrijke bodems. Reuzenberenklauw wordt tot wel vier meter hoog. Ze heeft een grote schermvormige bloeiwijze met vele kleine witte bloemen, waar veel insecten op af komen. De bladeren lijken op klauwen en kunnen in doorsnede een meter groot worden. Reuzenberenklauw kan grote oppervlakten bedekken en creëert daarbij zoveel schaduw dat de inheemse flora onderdrukt wordt. De soort is een tweejarige plant en sterft na de bloei en vruchtzetting af.

Daarnaast leidt Reuzenberenklauw bij aanraking tot huidletsel. Het sap van de plant bevat furocoumarinen. Dit zijn chemische stoffen die de plant beschermen tegen insectenvraat. De mens kan niet goed tegen deze stoffen. Onze huid wordt zeer gevoelig voor zonlicht na contact met het sap van de Reuzenberenklauw. Aanraking met het sap kan, in combinatie met zon, binnen een dag leiden tot rode jeukende vlekken, zwelling en blaarvorming. Dit letsel lijkt sterk op brandwonden. Binnen twee weken geneest het doorgaans weer. Contact met de ogen kan tot blindheid leiden en die blindheid kan permanent zijn.

Mogelijk blijft het niet bij de Reuzenberenklauw alleen. In enkele Noord- en Oost-Europese landen zijn twee grote broers van Reuzenberenklauw plaatselijk massaal aanwezig en het is niet ondenkbaar dat zij binnenkort ook Nederland weten te bereiken. Perzische berenklauw (Heracleum persicum) komt oorspronkelijk uit Turkije, Irak en Iran en is in verschillende Europese botanische tuinen geïntroduceerd. Deze soort komt nu in alle Noord-Europese landen voor en is vooral in Noorwegen invasief. De dichtst bij Nederland gelegen groeiplaatsen bevinden zich momenteel in Denemarken.

Sosnowsky’s berenklauw (Heracleum sosnowskyi) is een oorspronkelijk uit de oostelijke Kaukasus afkomstige soort. In delen van de voormalige Sovjetunie is deze soort “veredeld” en tot het eind van de jaren tachtig op grote schaal als kuilvoer geteeld. Na het uiteenvallen van de Sovjet Unie is Sosnowsky’s berenklauw met name in de Baltische Staten op grote schaal vanuit verlaten akkers verwilderd en een probleem geworden. Momenteel komt deze soort ook voor in Polen en het oosten van Duitsland.

In de meeste Europese landen is Reuzenberenklauw al wijd verspreid. Zowel Perzische- als Sosnowsky’s berenklauw zijn nog maar uit een beperkt aantal landen bekend. Om verdere verspreiding binnen de EU te voorkomen zijn beide laatste soorten opgenomen op de Exotenlijst van de Europese Unie. Dit houdt onder meer in dat de lidstaten deze soorten moeten monitoren en de soorten niet meer gekweekt en verhandeld mogen worden.

De drie soorten Berenklauw zijn genetisch nauw verwant en door hun onderlinge gelijkenis moeilijk op naam te brengen. Van Reuzenberenklauw en Perzische berenklauw is bovendien vastgesteld dat ze kunnen hybridiseren. Wellicht is het daarom beter om van ondersoorten te spreken dan van echte soorten. Wat betreft de overlast die dit drietal geeft maakt de juiste naam weinig uit. Ze geven alle drie vergelijkbare overlast door hun invasieve karakter en het giftige sap dat tot huidletsel leidt.

Gelukkig is er ondertussen ruimschoots ervaring met het bestrijden en verwijderen van Reuzenberenklauw. De soort kan slecht tegen maaien en heeft het bij een frequent maaibeheer moeilijk. Uitsteken is vaak succesvol, maar is arbeidsintensief. Een andere veel toegepaste strategie is begrazing met schapen of varkens. Deze dieren hebben geen last van de furocoumarinen in het sap.

Ziet u ergens Reuzenberenklauw of één van zijn broers? Geef de waarneming door via PlantObs, waarneming.nl of telmee.nl zodat we een beter beeld krijgen van de verspreiding van deze soorten. Geef uw waarneming ook door bij de desbetreffende gemeente of terreinbeheerder, zodat zij zorg kunnen dragen voor de bestrijding.

En mocht U onverhoopt in aanraking komen met het sap van één van deze grote jongens, spoel het dan zo snel mogelijk af met koud water, blijf één week uit de zon om de huidreactie te voorkomen of te beperken en ga naar de huisarts bij huidletsel en contact met de ogen.

Tekst: Leonie Tijsma, FLORON; Ruud Beringen, FLORON
Foto's: Adrie van Heerden