Leidraad Beheer Reuzenberenklauw: tips om exoot in toom te houden

Opvallende verschijning

De reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) is een opvallende verschijning met zijn grote bladeren met getande randen, rood-paars gevlekte stengels en witte bloemschermen. Hij kan wel drie tot vijf meter hoog worden, met bladeren van soms wel drie meter lang en stengels van vijf tot tien centimeter dik. Inmiddels komt de soort algemeen voor in Nederland, maar oorspronkelijk komt hij uit het Kaukasusgebied. In de negentiende eeuw werd reuzenberenklauw als tuinplant in Nederland geïntroduceerd en is later verwilderd. Hij woekert op voedselrijke en vochtige bodems en veroorzaakt de nodige problemen, zowel voor de natuur, als de veiligheid en de gezondheid.

Liever kwijt dan rijk

De reuzenberenklauw is een meerjarige plant, die ieder voorjaar opnieuw uitschiet. Het is een snelle groeier. Door zijn gesloten bladerdek en enorme bladeren kan eronder niets groeien: hij verdringt zo de inheemse soorten. Ook voor mensen is de plant gevaarlijk: via brandharen of de stof die hij bij beschadiging uitscheidt en die grote brandblaren op de huid kan veroorzaken. Al met al een soort die we liever kwijt zijn dan rijk. De reusachtige woekeraar staat dan ook als schadelijke exoot vermeld op de Unielijst van de Europese verordening. Dat betekent dat de soort niet gekweekt en verhandeld mag worden. Ook heeft Nederland de opgave om de soort te beheren en verdere verspreiding en schade zoveel mogelijk te voorkomen. Dat valt in de praktijk nog niet mee: de reuzenberenklauw produceert enorm veel zaad, dat vele jaren zijn kiemkracht behoudt. Als de plant eenmaal woekert is hij lastig te bestrijden met al die zaden in de grond. Daarbij is de kans op verspreiding groot, via materieel (maaimachines, banden van voertuigen), verplaatsing van grond of het meenemen van uitgebloeide planten. Ook via water kunnen de zaden grote afstanden overbruggen.

Efficiënt beheer

De reuzenberenklauw mag zich in het hetzelfde rijtje scharen als de eikenprocessierups en Japanse duizendknoop: beheerders breken zich het hoofd over de beste methode om de soort in toom te houden. Om beheerders daarbij te ondersteunen is dit najaar de Leidraad Beheer Reuzenberenklauw gelanceerd, opgesteld door Landschapsbeheer Flevoland en het Centrum Landbouw en Milieu, in opdracht van de provincies Flevoland, Overijssel, Utrecht en Gelderland. De leidraad bundelt alle beschikbare kennis over de beheersing en bestrijding van de reuzenberenklauw op een compacte en toegankelijke manier en helpt om de meest geschikte bestrijdingsmethoden te kiezen.

In de leiddraad staat veel informatie over hoe de plant zich verspreidt en welke technieken voor boven- en ondergrondse bestrijding er zijn, zoals frezen en begrazing. Ook staat er een stappenplan in om te inventariseren wat je als beheerder het beste kunt doen (niets doen, beheren of bestrijden), wat er nodig is voor het opstellen van een goed beheerplan en hoe je prioriteiten vaststelt. 

Tips uitgelicht

In de Leidraad Beheer Reuzenberenklauw vinden beheerders alle informatie die er is over de beheersing en bestrijding van de reuzenberenklauw. De focus ligt vooral op het voorkomen van verdere verspreiding. 

Enkele adviezen uit de leidraad:

1. Maak een plan van aanpak
   Efficiënt beheer start met een gebiedsdekkende inventarisatie en een analyse van alle data. Voor een succesvolle bestrijding is een gecoördineerde aanpak nodig, voor een langere periode. Kijk daarbij ook over eigendomsgrenzen heen.

2. Verdeel het beheergebied
   Na de analyse is het advies: verdeel een beheergebied in deelgebieden. Dit zijn ‘schone’ gebieden, gebieden met eenlingen, haarden en bufferzones. Vervolgens kan er per deelgebied bekeken worden welk soort beheer nodig is.

3. Creëer een bufferzone
   Is er sprake van een haard van reuzenberenklauw (meerdere planten bij elkaar)? Verdere verspreiding voorkomen is de eerste prioriteit. Dit kan door een bufferzone te creëren: een zone van minimaal 25 meter breed waarin u zaadvorming voorkomt. Het is te vergelijken met een brandgang. De zaden kunnen deze 25 meter niet zelf overbruggen: 90 procent van het zaad valt zelfs binnen vier meter van de plant op de grond.

4. Verwijder eenlingen
   Heeft u te maken met een gebied met eenlingen? Een eenling is een plant die nog niet in bloei is gekomen. Er is nog geen zaadbank ontstaan. Verwijder eenlingen volledig: boven- en ondergronds. Zo voorkomt u een haard.

5. Weeg de juiste bestrijdingstechniek af
   Ook ontdekt u in de leidraad verschillende bestrijdingstechnieken. Er is onderscheid gemaakt tussen technieken voor bovengrondse of ondergrondse bestrijding, of een combinatie.

Download de leidraad

Benieuwd naar alle adviezen? De Leidraad Beheer Reuzenberenklauw is te vinden op verschillende websites, zoals Onkruidvergaat.nl en Invasieve-exoten.info.

Tekst: Lodewijk van Kemenade, Landschapsbeheer Flevoland en Luuk Lageschaar, Centrum Landbouw en Milieu
Foto’s: Landschapsbeheer Flevoland (leadfoto: Vrijwilligers helpen met de bestrijding van reuzenberenklauw. In de beplanting is dat handwerk, vrijwilligers zijn daarbij een uitkomst.)