Kaalkopjes op mest in opmars

Nieuwjaarsdag

Het was op nieuwjaarsdag druk in de duinen. Blijkbaar vonden meer mensen het een goed idee om een frisse neus te halen. Zo ook twee leden van de Nederlandse Mycologische Vereniging die besloten de duinen bij Egmond-Binnen te bezoeken. Dit duingebied staat bekend om zijn vele, inmiddels verlaten, duinakkertjes die in de volksmond aardappelveldjes worden genoemd. De akkertjes werden in het verleden aangelegd en gebruikt voor de teelt van onder andere aardbeien, zomerpeen en aardappels. Een aantal duinakkertjes werd diep uitgegraven tot aan de vochtige ondergrond om de teelt tijdens droogteperiodes voor uitdrogen te behoeden. In de loop der jaren raakten de akkertjes in onbruik, waardoor deze snel verruigden en dichtgroeiden met een verstikkend dik pak gras. Als oplossing werden door de beheerder van het Noordhollands Duinreservaat PWN, grote grazers ingezet. Ook werd van een aantal akkertjes de voedselrijke bovenlaag afgegraven. Het dikke pak gras heeft inmiddels plaats gemaakt voor een begroeiïng van mos en ijl gras. Het gebied is nu rijk aan paddenstoelen, vooral mestpaddenstoelen. Het afgelopen decennium werd het gebied door paarden en/of runderen begraasd. Momenteel staan er paarden.

Toename van op mest voorkomende kaalkopjes

In Nederland komen drie op mest groeiende blauwverkleurende kaalkopjes voor. In het duingebied bij Egmond-Binnen worden twee soorten gevonden, namelijk het Blauwvoetkaalkopje (Psilocybe fimetaria) en het Slijmrandkaalkopje (Psilocybe liniformans). Het Harig kaalkopje (Psilocybe puberula) is tot nu toe niet uit het westen van ons land bekend. Op de vorige Rode Lijst werden de drie kaalkopjes nog beschouwd als uiterst zeldzaam. Door een sterke toename van het inzetten van grote grazers als beheermaatregel in natuurgebieden namen veel mestpaddenstoelen toe waaronder de op mest voorkomende kaalkopjes. Landelijk gezien zijn ze nog vrij zeldzaam, maar plaatselijk in natuurgebieden met grote grazers, vooral waar paarden worden ingezet, is daar geen sprake meer van. Door de geconstateerde toename staan de blauwverkleurende mestkaalkopjes niet meer op de nieuwe Rode Lijst. En de verwachting is dat ze nog meer zullen toenemen. Het is opvallend hoe vaak de blauwverkleurende kaalkopjes op paardenmest worden gevonden terwijl er in het gebied genoeg rundermest voorhanden is.

Verschillen

Het Blauwvoetkaalkopje en het Slijmrandkaalkopje zijn kleine, hallucinogene mestpaddenstoeltjes die stoffen bevatten als psilocybine en psilocine. De blauwgroene verkleuring die ontstaat door beschadiging of plukken wijst op de aanwezigheid van deze stoffen. De twee soorten zijn nauw verwant en lijken oppervlakkig gezien sterk op elkaar. De verschillen zijn klein, maar duidelijk als je weet waar je op moet letten. Het Blauwvoetkaalkopje heeft een goed ontwikkeld vlies (velum) in tegenstelling tot het Slijmrandkaalkopje. Het Slijmrandkaalkopje heeft een gelatineus laagje op de lamelsnede die er met een speld als een elastiekje van af te trekken is. Op dit kenmerk is de Nederlandse naam Slijmrandkaalkopje gebaseerd. Ook de geur van beide soorten verschilt. Het Blauwvoetkaalkopje heeft een melige geur en het Slijmrandkaalkopje een sterk aromatische.

Microscopisch valt vooral de lamelrand op van het Slijmrandkaalkopje. Die bestaat uit een gelatineuze laag van evenwijdig lopende bundels hyfen die bezet zijn met talloze flesvormige cellen. Het Slijmrandkaalkopje is buiten Nederland zeer zeldzaam en slechts bekend van enkele landen van slechts enkele vondsten. Het Blauwvoetkaalkopje komt behalve in enkele Europese landen ook in Nieuw-Zeeland voor.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging (leadfoto: Slijmrandkaalkopjes)