Opmerkelijk: Massaal Puntig kaalkopjes op oude kleidijk

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Tijdens een dijkwandeling op zoek naar graslandpaddenstoelen zoals wasplaten en satijnzwammen werd een Puntig kaalkopje opgemerkt. Het Puntig kaalkopje is een geestverruimend paddenstoeltje dat volgens de boeken vooral op matig bemeste graslanden op zandgrond voorkomt. Er werd doorgelopen maar een kleine honderd meter verder weer gestopt vanwege een bijzonder schouwspel . Waar je ook keek, je zag niets anders dan Puntig kaalkopjes. Op één vierkante meter werden circa 40 exemplaren geteld.

Voorkomen
Het Puntig kaalkopje (Psilocybe semilanceata) komt zowel in de boreale als de gematigde zone voor van Europa, Amerika en Azië. In Nederland komt hij nog steeds vrij algemeen voor maar de aantallen nemen al jaren gestaag af. De voornaamste oorzaak is de toenemende intensivering van het agrarisch graslandgebruik sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw. Hierdoor is het Puntig kaalkopje in de categorie “gevoelig” op de Rode Lijst komen te staan. De resterende locaties moeten vooral gezocht worden op de zandgronden in het oosten, midden en zuiden van het land en in het westen in de duinen. Het Puntig kaalkopje komt slechts spaarzaam voor in de veen- en kleigebieden. Toch zijn er enkele kleigebieden in het westen van het land waar Puntig kaalkopjes elk jaar in redelijk aantal worden gevonden. Opvallend veel op een paar eeuwenoude ongerepte en matig beweide kleidijken. Het is van het Puntig kaalkopje bekend dat ze op de geschikte groeiplaatsen onverwachts massaal kunnen verschijnen. Dit onverklaarbare fenomeen vond plaats op de bewuste oude kleidijken in 2011 en 2012 maar ook dit jaar.

Geestverruimende werking
Ondanks zijn onopvallende uiterlijk is het Puntig kaalkopje één van de meest bekende paddenstoeltjes van Nederland. De blauwe tot blauwgroene verkleuring verraad de aanwezigheid van onder andere psilocybine en psilocine. Het Puntig kaalkopje bezit relatief veel van deze stoffen. De stoffen staan bekend om hun geestverruimende werking na consumptie. Het is in Nederland de enige inheemse soort die vanwege deze kwaliteiten geregeld door liefhebbers wordt verzameld. Sinds de invoering van de Paddowet op 1 december 2008 is het verboden hallucinogene paddenstoelen waaronder het Puntig kaalkopje in bezit te hebben.

Beschrijving Puntig kaalkopje
Het hoedje van het Puntig kaalkopje is 5 tot 35 millimeter breed en 6 tot 22 millimeter hoog. Het is spits conisch, tot conisch klokvormig met papil. De hoed strekt zich nauwelijks uit bij veroudering maar blijft klokvormig en door de papil met een uiterlijk als een kaboutermuts. Onder vochtige omstandigheden is de kleur geelbruin tot bruin met een donkerder centrum, vaak met olijfkleurige tint en met blauwgroene rand. Hij verkleurt op beschadigde plaatsen of door wrijven donkerblauw tot blauwgroen. Door droogte verbleekt hij sterk oker tot bleek geelbruin. Onder vochtige omstandigheden wordt hij met een transparant kleverig laagje bedekt, die met enige moeite met een pincet verwijderd kan worden. Onder droge omstandigheden is dit niet mogelijk.

De lamellen staan enigszins aangehecht tot vrij, eerst bleekbruin, later donkergrijs tot purperbruin met een licht gekleurde tot witte gewimperde lamelsnede. De steel is 45 tot 140 millimeter lang en 1 tot 3,5 millimeter dik, stijf en iets kronkelig, geelbruin en naar de verdikte basis toe met zilveren vezeltjes bedekt. De steelbasis is vaak blauwgroen aangelopen. De hele steel vlekt blauw tot blauwgroen bij aanraking.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging