Nederland te netjes voor de Sparrenplaatjeshoutzwam

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

In een rommelhoek van een recreatiegebied ten noorden van Alkmaar werden op oude houten schotten en latten een aantal exemplaren van de kwetsbare Sparrenplaatjeshoutzwam gevonden. De Sparrenplaatjeshoutzwam valt op omdat de meeste waarnemingen in Nederland afkomstig zijn van oud bewerkt hout, zoals die in vergeten rommelhoekjes te vinden zijn. Juist omdat oud bewerkt hout in Nederland in rap tempo aan het verdwijnen is gaat het slecht met de Sparrenplaatjeshoutzwam en werd deze soort in de categorie kwetsbaar op de Rode Lijst geplaatst.

Plaatjeshoutzwammen
Behalve op dode takken en stammen van Sparren is de Sparrenplaatjeshoutzwam (Gloeophyllum abietinum) vooral bekend van zijn voorkomen op bewerkt naaldhout, bijvoorbeeld vurenhouten planken, latten, balken enzovoort. De Sparrenplaatjeshoutzwam is een onopvallende, niet zo spectaculair uitziende houtzwam die valt onder de plaatjeshoutzwammen (Gloeophyllum). In Nederland komen nog twee andere soorten plaatjeshoutzwammen voor, te weten de Dunplaathoutzwam (Gloeophyllum trabeum) en de Geelbruine plaatjeshoutzwam (Gloeophyllum sepiarium). In tegenstelling tot de Sparrenplaatjeshoutzwam komen deze twee soorten behalve op naaldhout ook wel op loofhout voor. De naam plaatjeshoutzwam slaat op de plaatjes onder aan de hoed die ze vaak bezitten, maar soms ook niet. De naam moet daarom niet te letterlijk worden genomen, want behalve plaatjes kunnen ze ook poriën of overgangen daartussen in met een labyrintachtige structuur bezitten.

Naast microscopische verschillen zijn plaatjeshoutzwammen ook in het veld goed te onderscheiden. De geheel sober tabaksbruin tot grijsbruin gekleurde Sparrenplaatjeshoutzwam heeft aan de onderzijde opvallend wijde plaatjes (5 tot 11 per centimeter).
De Geelbruine plaatjeshoutzwam heeft concentrisch gerangschikte, donkerbruine tot roestbruine zones met een licht oranjegele tot roestgele rand. Aan de onderzijde zitten meestal plaatjes, maar ook wel poriën en doolhofachtige overgangen tussen beide. Vanaf de rand gemeten zitten er 20 tot 30 plaatjes of gaatjes per centimeter.
De van boven grijsbruine Dunplaathoutzwam is eerst fijnviltig maar wordt bij veroudering kaler en donkerder. Een belangrijk deel van de waarnemingen van de Dunplaathoutzwam is afkomstig van loofhout (circa 25%). Op de hazelnoot tot tabaksbruine onderzijde zitten plaatjes en/of poriën met overgangen tussen beide. Door de opvallend dunne tussenwanden tussen de poriën en/of lamellen verschillen ze duidelijk met de andere twee plaatjeshoutzwammen. Vanaf de rand gerekend zitten er circa 30 tot 40 poriën of lamellen per centimeter.

Voorkomen op bewerkt hout
Er worden wel meer paddenstoelensoorten op bewerkt hout gevonden die normaliter op takken en stammen van bomen thuis horen maar de aantallen zijn meestal maar klein. Wat dat betreft zijn plaatjeshoutzwammen veel meer afhankelijk van bewerkt hout. Bij de Geelbruine plaatjeshoutzwam en ook bij de Dunplaathoutzwam is dat bij circa een derde van het aantal waarnemingen het geval. De Sparrenplaatjeshoutzwam spant wel de kroon met circa tweederde van het aantal waarnemingen. Zijn voorkomen in Nederland is daardoor voor een groot deel afhankelijk van de beschikbaarheid van bewerkt naaldhout. Het voorkomen van de Sparrenplaatjeshoutzwam neemt echter af.

Waarschijnlijk komt dat doordat de beschikbaarheid van bewerkt naaldhout door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen aan het afnemen is. De toename van het gebruik van tropisch hardhout dat beter bestand is tegen houtrot zal een rol spelen van betekenis. Ook wordt overtollig bewerkt hout tegenwoordig in toenemende mate gerecycled of in bio-installaties verbrand onder andere voor warmtenetten. Het loont tegenwoordig de moeite om overtollige oude schuttingen, pallets, bekistingen, planken, schotten en latten af te voeren omdat het nog een waarde vertegenwoordigd, onder andere als brandstof. Nederland wordt te opgeruimd voor de Sparrenplaatjeshoutzwam waardoor er minder zwerfhout te vinden is. Rommelhoekjes met sloophout zoals in het recreatiepark zijn niet alleen belangrijk voor plaatjeshoutzwammen maar ook voor veel andere organismen.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging