Valse viltinktzwam gaat al jaren achteruit

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Ondanks de hitte van de afgelopen dagen, maar dankzij de hiermee gepaard gaande onweersbuien kwamen er op de rand van een rietland bij Alkmaar op een plek met houtsnippers een aantal opvallende inktzwammen tevoorschijn. Na determinatie thuis bleek het te gaan om de Valse viltinktzwam. Het aantal waarnemingen gaat al jaren achteruit waardoor deze opvallende soort in de categorie Kwetsbaar op de Rode Lijst werd geplaatst.

Viltinktzwammen
De Valse viltinktzwam (Coprinellus flocculosus) is een inktzwam uit de subsectie Domestici (Sing). In Nederland komen zes soorten viltinktzwammen voor die van januari tot november kunnen worden gevonden. De middelgrote inktzwammen zijn in een vroeg stadium nog geheel bedekt met een viltig vlies (velum). Bij veroudering breekt het viltige velum op in kleinere viltige en/of wollige plakjes en vlokjes. Aan dit viltige velum danken viltinktzwammen hun Nederlandse naam. De meest bekende viltinktzwam is wel de algemeen voorkomende Grote viltinktzwam (Coprinellus domesticus). In het veld zijn de onderlinge soorten echter moeilijk uit elkaar te houden. Viltinktzwammen en vele andere inktzwamsoorten zien er maar kort volgens de boekjes uit want hun ontwikkeling gaat snel. Het is bij deze soorten daarom aan te raden om microscopisch onderzoek te verrichten voor de benodigde 100% zekerheid.

Microscopische verschillen
In het Nederlands woordenboek staan verschillende opvattingen beschreven over de betekenis van het woord “Vals”. De toevoeging “Vals” voor de Valse viltinktzwam betekent in dit verband “niet zoals het moet zijn”. Hoewel de Valse viltinktzwam er in het veld als een echte viltinktzwam uitziet, wijkt de soort microscopisch sterk af van de andere viltinktzwamsoorten. Vooral vanwege het gemis aan flesvormige cellen (lageniforme cystiden) op de steel. De overige vijf viltinktzwamsoorten bezitten dit belangrijke kenmerk wel. De sporen van de Valse viltinktzwam vallen ook op vanwege hun sterk afwijkende grootte. Die liggen tussen de 10,0 en de 16,5 micrometer en voor de andere viltinktzwamsoorten tussen de circa 5,5 en de 11 micrometer. Door het verschil in grootte van de sporen en het gemis aan flesvormige cellen op de steel is de Valse viltinktzwam een buitenbeentje onder de viltinktzwammen. De toevoeging “Vals” voor deze Viltinktzwam is daarom terecht gekozen. De andere 5 soorten viltinktzwammen zijn microscopisch lastiger te determineren omdat de onderlinge microscopische verschillen veel kleiner zijn.

Minder Valse viltinktzwammen
De Valse viltinktzwam komt voor in parken en plantsoenen, zowel in stedelijk gebied als daarbuiten, maar komt ook voor in het polderland, in loofbossen en in duinen.

Het gaat slecht met de Valse viltinktzwam. Valse viltinktzwammen worden vooral gevonden op houtsnippers maar ook wel op andere houtige resten zoals half ondergewerkte takkenresten, hopen stro en andere dode resten van kruidachtige planten. Een groot aantal waarnemingen van de Valse viltinktzwam is afkomstig van snipperhopen. Zijn voorkomen hangt daardoor voor een belangrijk deel af van de beschikbaarheid aan snipperhopen. Houtsnippers worden tegenwoordig vaker afgevoerd voor andere toepassingen. Ook wordt er de laatste jaren meer op het onderhoud van openbaar groen bezuinigd waardoor minder snoeihout wordt versnipperd. Toch verklaart dit niet het bijna volledig verdwijnen van de Valse viltinktzwam uit de IJsselmeerpolders het rivierengebied en Zeeuws Vlaanderen.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging