Na regen kale inktzwammen

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Voorafgegaan door vele regenbuien kwamen de afgelopen week op verschillende plaatsen in Noord-Holland Grote kale inktzwammen tevoorschijn. Ook in een recreatiegebied ten noorden van Alkmaar werden ze gevonden. Niets bijzonders zou je zeggen want Grote kale inktzwammen komen algemeen voor. Bij toeval bleken er in het gebied niet alleen Grote kale inktzwammen voor te komen, maar werden ook een aantal exemplaren van de zeldzame Bruine kale inktzwam ontdekt. Een buitenkansje om de verschillende soorten van deze groep eens nader te beschouwen.

De Grote kale Inktzwam
De zeer algemene Grote kale inktzwam (Coprinopsis atramentaria) kan gerekend worden tot één van de bekendste plaatjeszwammen van Nederland. De Grote kale inktzwam is tot nu toe bekend van Noord-Amerika, Europa en Azië. In Engeland en Noord-Amerika komt de soort ook algemeen voor, getuige zijn Engels/Amerikaanse naam Common inkcap.

Hoeden van de Grote kale inktzwam worden 4 tot 8 centimeter breed. Ze komen meestal in grote groepen en bundels tevoorschijn. Bij jonge frisse exemplaren zijn de hoeden eivormig en bezet met bruine schubben. In een wat later stadium verdwijnen de schubben en worden de inktzwammen kaal behalve op de top van de hoed. De hoeden zijn dan grijsbruin tot grijs van kleur en klokvormig, soms enigszins conisch.

Kale inktzwammen leven op dood loofhout, onder andere stronken, stammen, houtsnippers en relatief vaak op ondergronds dood wortelhout. Zelden op naaldhout. Humusrijke of voedselrijke bodems hebben de voorkeur.

Verschillende soorten
Behalve de Grote kale inktzwam komen er in Nederland nog twee kale inktzwammen voor: de Kleine kale inktzwam (Coprinopsis acuminata) en de Bruine kale inktzwam (Coprinopsis romagnesiana). Beide soorten zijn een stuk zeldzamer dan de Grote kale inktzwam en behalve in Europa komen ze ook in Noord-Amerika voor.

De Bruine kale inktzwam is in het veld gemakkelijk van de Grote kale inktzwam te onderscheiden vanwege de oranjebruine tot roodbruine kleur door de aanwezigheid van vele roodbruine plakjes op de hoed. Ook op de onderste helft van de steel zitten roodbruine schubjes.

De Kleine kale inktzwam verschilt van de Grote kale inktzwam door hoedjes van slechts 2 tot 3 centimeter breed en de meer okerbruine kleur van de hoed. De ontwikkelde hoedjes zijn meer conisch van vorm en hebben een min of meer duidelijke, donker gekleurde bult midden op de hoed. Ze worden in het Engels daarom “Humpback inkcap” (Gebochelde inktzwam) genoemd. Het kan geen kwaad deze naam ook in Nederland toe te passen om verwisseling met kleine exemplaren van de Grote kale inktzwam te voorkomen.

Verspreiding van de sporen
Inktzwammen ontwikkelen zich snel. De levensduur van een inktzwam varieert van enkele uren tot maximaal enkele dagen, afhankelijk van de soort. Kale inktzwammen gaan hooguit een paar dagen mee. Na het strekken van de hoed krullen de hoedranden snel op en veranderen dan in een papperige zwarte massa die als zwarte druppels vervloeit. De inktzwarte kleur van de druppels ontstaat door de miljoenen zwarte sporen. De gelijkenis van de zwarte druppels met inktdruppels is treffend. Als oude inktzwammen worden vast gepakt zitten vingers onder het zwarte goedje wat er moeilijk af te krijgen is. Als er druppels op de kleding vallen moet de wasmachine of de stomerij er aan te pas komen om het schoon te krijgen. Zoogdieren, vogels , insecten en geleedpotigen die in aanraking komen met oude inktzwammen nemen onbedoeld het kleverige goedje met sporen mee. Zo zorgen ze voor een meer natuurlijke verspreiding van de sporen.

Eetbaarheid
De onderstaande tekst geldt voor de consumptie van alle drie soorten kale inktzwammen. Alleen zeer jonge nog witte kale inktzwammen zijn eetbaar. Ze bezitten een aangename geur en de smaak wordt door kenners gewaardeerd. De consumptie mag in geen geval samengaan met het gebruik van alcohol. Zelfs het eten van een met alcohol gevulde bonbon of het ontsmetten van een wond met alcohol heeft onprettige bijwerkingen. Rood worden van het gezicht, duizelingen, hartkloppingen, verwardheid en soms ademnood zijn het gevolg indien hier niet aan wordt voldaan. Tot drie dagen na de consumptie van de kale inktzwammen moet men zich onthouden van het gebruik van alcoholische dranken, hoewel de gevolgen dan wel minder heftig zijn. De verschijnselen zijn hetzelfde als van het geneesmiddel Antabus. Dit middel wordt soms voorgeschreven aan patiënten die geen alcohol mogen consumeren. Mijn advies; koop maar een doosje champignons in de supermarkt!

Recept voor inkt
Vroeger werd er wel inkt gemaakt van kale inktzwammen. De inkt is eigenlijk een oplossing met miljoenen zwarte inktzwamsporen. Er zijn verschillende methoden om inkt te maken van inktzwammen en dit is er slechts één van: Om inkt te maken heb je een aantal kale inktzwammen nodig die al flink aan het “verinkten” zijn. Stop ze in een pannetje en voeg er een aantal kruidnagels aan toe. Breng dit langzaam aan de kook. De inhoud van het pannetje verandert snel in een zwarte brij. Laat de brij circa 5 minuten doorpruttelen en giet de vloeistof daarna voorzichtig af in een inktpotje. Zorg ervoor dat de stelen en hoedresten achterblijven in het pannetje. De kruidnagels zorgen ervoor dat de inkt jarenlang bewaard kan worden. Er wordt over dit recept gezegd dat de inkt geschikt is om te schrijven en te verven.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Martijn Oud; Julius van den Broek