Zeer zeldzame Geelbruine helmharpoenzwam in duinen bij IJmuiden

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

Tijdens een excursie naar de kustduinen ten zuiden van IJmuiden ontdekten leden van Paddenstoelenwerkgroep “De Noordkop” vele harpoenzwammen. Na determinatie bleek het te gaan om de zeer zeldzame en bedreigde Geelbruine helmharpoenzwam. De zwammen groeiden op de zuidhelling van een zeeduin.

Zeldzaamheid
Op wereldniveau is de Geelbruine helmharpoenzwam (Hohenbuehelia bonii) beperkt tot de kusten van West-Europa. Tot nu toe werden Geelbruine Helmharpoenzwammen gevonden in Nederland, Ierland en Groot-Brittannië, maar het betroffen telkens slechts enkele vondsten per land. De Nederlandse vindplaatsen zijn dan ook van grote internationale betekenis.

Harpoenzwammen
Harpoenzwammen ontlenen hun naam aan de aanwezigheid van de min of meer harpoenvormige cellen op de lamellen onder aan de hoed, waardoor ze met de microscoop gemakkelijk zijn te onderscheiden van andere paddenstoelensoorten.

Vleeseter
Harpoenzwammen behoren tot een groep van paddenstoelen die hun dieet aanvullen met dierlijke proteïnen door aaltjes te vangen. Deze aaltjes of nematoden leven overal in de bodem en veel soorten veroorzaken ziekteverschijnselen in economisch belangrijke knolgewassen als aardappels, wortelen en bloembollen. De harpoenzwammen vangen de aaltjes met behulp van kleverige knopjes op de schimmeldraden. De schimmeldraden van het mycelium dringen het vastgekleefde lichaam binnen van het aaltje of nematode en verteren het.

Aangepast
In de duinen van de zeereep worden minder paddenstoelensoorten gevonden dan bijvoorbeeld in een gemiddeld bos, maar het zijn er meer dan menigeen denkt. De soorten die er voorkomen zijn uitgerust om in dit extreme milieu te overleven. Wanneer het stormt worden de zeeduinen en alles in de onmiddellijke omgeving van het strand gezandstraald en voorzien van stuivend zout zeewater. De paddenstoelensoorten die het hier uithouden moeten wel specialisten zijn om in dit milieu te overleven.

De Geelbruine helmharpoenzwam is zo’n specialist. Helmharpoenzwammen zijn aangepast aan het stuivende zand. De hoeden bevinden zich vlak boven het zandoppervlak stijf tegen de stengels van Helm (Ammophila arenaria) waardoor de plaatjes min of meer worden beschermd tegen stuivend zand. Helmharpoenzwammen zijn erg variabel in grootte en kleur maar verschillen met andere harpoenzwamsoorten vooral door hun goed ontwikkelde steel en door hun voorkomen in de zeereep aan de voet van dode Helmstengels.

Dynamische standplaatsen
De Geelbruine helmharpoenzwam leeft aan de basis van rechtop staande stengels van Helm, een grassoort waarmee de duinen door de mens zijn beplant om het zand vast te leggen. Helmharpoenzwammen worden uitsluitend gevonden op de Helmpollen van de zeereepduinen waar nog voldoende natuurlijke dynamiek aanwezig is. Het is nog niet duidelijk of ze alleen op de aanwezige dode stengels voorkomen (saprotroof) of dat ze ook daadwerkelijk Helm doden (necrotroof).

De duinen ten zuiden van IJmuiden behoren sinds de verlenging van de Zuidpier in de zestiger jaren van de vorige eeuw tot de meest dynamische van ons land. Het bekende natuurgebied “Het Kennemerstrand” is hierdoor ontstaan en wordt door de vele bezoekers beschouwd als een gift van de natuur. De vestiging van deze Helmharpoenzwamsoort was daarom op deze locatie te verwachten.

Er is momenteel veel aan het veranderen in de kustduinen. De statische vastgelegde kustduinen, met een jaarlijks toenemende stikstofdepositie, veranderen. Vanwege de zeespiegelstijging vonden verschillende zandsuppleties plaats op de stranden. Meer dynamiek in de vorm van stuivend schoon zand is het gevolg. Veel soorten die gebonden zijn aan een meer dynamisch milieu zoals de Geelbruine helmharpoenzwam zullen hiervan profiteren.

Tekst: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Martijn Oud; Piet Brouwer