Schorpioenmos verschijnt op Kennemerstrand

Nieuwe strandvlakte door langere pieren

Rond 1960 werden de pieren bij IJmuiden verlengd voor het scheepvaartverkeer in het Noordzeekanaal. Sindsdien is de kust ten zuiden van het kanaal gestaag aangegroeid. Rond een gegraven duinmeer op de nieuw ontstane zandvlakte ontwikkelde zich een soortenrijke duinvalleivegetatie. Als gevolg van natuurlijke successie groeide vanuit kaal, vochtig zand en pioniervegetaties het terrein in rap tempo dicht met duindoorns en later wilgenstruwelen. Een vrijwilligersgroep, de Vrienden van het Kennemerstrand, ontfermde zich over deze vallei en startte een jaarlijks beheer van klepelen en maaien. De resultaten waren verbluffend. Dankzij dit kleinschalige natuurbeheer vestigde zich de ene na de andere duinvalleisoort met als kers op de taart recent de Honingorchis. Anno 2018 is het Kennemerstrand één van de meest soortenrijke duinvalleien van de vastelandskust.

De ontwikkelingen in flora én fauna worden nauwgezet gevolgd via monitoringonderzoek. Verschillende natuuronderzoekers uit de regio publiceerden de resultaten hiervan in een rapport (pdf; 26,6 MB) dat onlangs verscheen.

Roestige kwelzones

In het zuidelijk en oostelijk deel van het Kennemerstrand treedt grondwater uit de bodem, ook wel kwel genoemd. Daardoor is een moerasvegetatie ontstaan. In het winterhalfjaar is de kwel hier het beste te zien: het water is helder, de bodem roestkleurig en op het wateroppervlak drijft een metaalachtig vlies van ijzerbacteriën. Kwelwater is rijk aan mineralen, zoals ijzer en kalk.

Bijzondere moerasmossen

Uit onderzoek van het gehele gebied blijkt dat juist in de kwelzones de moslaag goed ontwikkeld is. In plas-drassituaties in duinvalleien zonder sterke kwel domineert meestal Gewoon puntmos, een algemene soort. Door de kwel treden juist bijzondere soorten op de voorgrond. Een soort die hier op ruime schaal voorkomt in het kwelgebied (kaart) is Gewoon diknerfmos. Deze soort is kenmerkend voor kalkrijke kwel en komt in duingebieden elders langs de kust maar sporadisch voor. Andere bijzondere mossen van kwelmoerassen die we hier aantreffen zijn Moerasdikkopmos, het vrij zeldzame Middelst knikmos, en de bedreigde soorten Sterrengoudmos en Goudsikkelmos.

Groen schorpioenmos als beloning

De meest bijzondere soort is het zeer zeldzame Groen schorpioenmos. Deze soort is bij uitstek een indicator van kalkrijke kwel. Op het Kennemerstrand groeit de soort op een aantal plaatsen in de moerassige plas-draszone. In de kustduinen komt de soort slechts op slechts twee andere plaatsen voor. Vanouds is de soort bekend uit een duinvallei op Schiermonnikoog; recent werd de soort ook gevonden in Voornes Duin, waar net als op het Kennemerstrand ruige vegetatie verwijderd is ten gunste van een lage moerasbegroeiing.

Meer informatie

• Rapport Flora en fauna van het Kennemerstrand (pdf; 26,6 MB)

Tekst en kaart: Ben Kruijsen
Foto's: Harm Botman (†); Ben Kruijsen; Jelle van Dijk