Bekerzwammen gebruiken geavanceerde techniek om hogerop te komen

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [publicatiedatum].

Bekerzwammen hebben een geavanceerde techniek ontwikkeld om hun sporen zo hoog mogelijk de lucht in te schieten. Door hun eigen wind te produceren schieten de sporen tot wel twintig centimeter de hoogte in.

Wie ooit wel eens in een bekerzwam heeft geblazen, zal gezien hebben dat na ongeveer twee tellen er een wolkje sporen uit de bekerzwam komt. Een merkwaardige en vertraagde reactie die duidelijk maakt dat de bekerzwam op een zuchtje wind wacht om zijn sporen af te schieten. 

Geen wonder dat dit de interesse van wetenschappers heeft getrokken.
Een team van de Universiteit van Harvard, Cornell en van Californië in Berkeley hebben voor dit doel hogesnelheidvideo’s gemaakt van bekerzwammen die hun sporen lanceren. Er werd gebruik gemaakt van het Gewoon knolkelkje (Sclerotinia sclerotiorum) maar ongetwijfeld zullen andere bekerzwammen van hetzelfde mechanisme gebruik maken.

Het team ontdekte dat bekerzwammen niet alleen van de aanwezige wind gebruik maken maar ook hun eigen wind produceren. Dit gaat als volgt in zijn werk. De eerste sporen die afgeschoten worden doen dat met een snelheid van ongeveer 30 kilometer per uur, maar door de weerstand die ze van de stilstaande lucht ontmoeten komen ze niet verder dan paar millimeter voordat ze tot stilstand komen.
De bekerzwam schiet zijn sporen echter af in elkaar snel opeenvolgende golven.
Hierdoor veroorzaken de eerst afgeschoten sporen een luchtstroom van ongeveer een kleine 2 kilometer per uur, waardoor de volgende golven sporen steeds hoger komen tot in totaal wel 20 centimeter hoog. Een dergelijke afstand zou een enkele spore op zichzelf nooit hebben bereikt. Op deze hoogte aangekomen is er altijd wel een beetje wind die de sporen met zich meedraagt.

In de video is goed te zien dat wanneer het knolkelkje de eerste sporen afschiet (in blauw aan de rechterzijde) het een luchtstroom creëert die de daaropvolgende sporen (in geel) verder omhoog trekt. De laatste sporen (in rood) vliegen tot ongeveer 20 centimeter hoog. Duidelijk hoger dan ze alleen zouden bereiken.

Tekst en foto's: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Video: Mahesh Bandi, Agnese Seminara / Harvard University and Marcus Roper / UC Berkeley