Zwarte roest op je boterham

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op woensdag 21 juli 2010

Ug99 is een gevaarlijk variant van de ook in Nederland inheemse Zwarte roest, een schimmelziekte op Tarwe. Met een verspreidingssnelheid van 800 kilometer per jaar, is het niet ondenkbaar dat ze binnen niet al te lange tijd in ons land te vinden is.

Het lijkt vanzelfsprekend ‘s morgens een boterham te smeren. Weinig mensen zijn zich bewust van de strijd die plantenveredelaars voeren om ziekten voor te blijven door nieuwe rassen te kweken. Zo is Tarwe is een belangrijke bron van voedsel. Zowel de Bruine (Puccinia recondita) als de Zwarte roest (Puccinia graminis) zijn ernstige schimmelziekten die tarwe kunnen aantasten.
Van tijd tot tijd duikt een nieuwe variëteit van deze roesten op en treden er misoogsten op. Het laatst gebeurde dat in Nederland in de vijftiger jaren.

Als graan door een roest wordt geïnfecteerd, verkleuren de bladeren en stelen. Op de graanstengels vormen zich daarbij rode puistjes waaruit de nieuwe sporen zich verspreiden. Deze sporen verspreiden zich met de wind en infecteren razendsnel het omringende graan. Het geïnfecteerde graan sterft daarna snel af.
Roesten hebben een ingewikkelde wijze van voortplanting en vaak een voorjaar- en zomerstadium waarbij in elk stadium verschillende soorten sporen worden gevormd op vaak twee totaal verschillende soorten planten (zie Jeneverbes-Perenroest). Beide roesten hebben een zomerstadium waarbij ze naast granen veel verschillende andere soorten grassen aantasten. Terwijl de Bruine roest in het voorjaarsstadium verscheidene soorten bloemen zoals boterbloemen en clematis aantast, infecteert de Zwarte roest daarentegen in het voorjaarsstadium berberis- en mahoniastruiken. Dit zijn stekelige struiken die veel worden aangeplant in plantsoenen in woonwijken en parken.

Veredelaars maken zich grote zorgen over een nieuwe variëteit van de Zwarte roest die in 1999 in Uganda opdook. Deze variëteit, kortweg Ug99 genoemd, verspreidt zich sindsdien met een snelheid van zo´n 800 kilometer per jaar over Afrika en Azië en is vorige week ook in Zuid-Afrika opgedoken. Deze nieuwe variëteit van de Zwarte roest vernietigt oogsten vrijwel compleet en vele voorheen resistente rassen worden aangetast. In het begin van de vorige eeuw heeft Zwarte roest meerdere malen voor misoogsten gezorgd in de Verenigde Staten, maar met nieuwe rassen dacht men dit probleem voorgoed onder de knie te hebben. Dit blijkt dus opnieuw een illusie.

Zwarte roest die ook in ons land voorkomt, is een warmteminnende soort waarvan wij in Nederland tot nu toe weinig last hebben gehad, maar waarvan verwacht wordt dat deze zich de komende jaren vanwege klimaatverwarming verder zal uitbreiden in Noordwest-Europa. Mochten plantenveredelaars niet op tijd met een oplossing komen tegen Ug99 dan kan mogelijk ons dagelijks brood binnen afzienbare tijd in gevaar komen.

Tekst: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Yue Jin, USDA publiek domein,  T.A.M. Wikimedia Commons