Bekerzwammen bij Salomonszegel

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op [publicatiedatum]

Vrijwel alle meldingen van het Salomonsstromabekertje in Nederland stammen uit de kalkrijke duinen. Verder lijkt deze soort bijna nooit in het binnenland gevonden te worden. Dit jaar is deze soort echter in de voormalige Botanische tuin van de Radboud Universiteit Nijmegen, nu Hortus Arcadië, gevonden.

Net als bij planten heb je ook bij paddenstoelen soorten met een voorkeur voor een bepaald seizoen. Speenkruid en Bosanemoon zijn algemene en opvallende voorjaarsbloeiers. Bij schimmels zijn er soorten die alleen in het voorjaar vruchtlichamen (lees: paddenstoelen) vormen. Bij, of eigenlijk op, Bosanemoon groeit bijvoorbeeld de Anemonebekerzwam (Dumontinia tuberosa), die in een vorig Natuurbericht al ter sprake kwam. Die soort parasiteert in feite op de Bosanemoon, en kan de plant dusdanig aantasten dat hij lokaal verdwijnt. De paddenstoelen ontspringen aan in de bodem begraven sclerotia, compacte klonten schimmeldraden die het de schimmel mogelijk maken om ongunstige perioden te overleven. Ze kunnen ook verschijnen als er al geen Bosanemoon meer te bekennen is. In zo’n geval is het lastig om de relatie tussen plant en paddenstoel nog te leggen, en dat heeft bijvoorbeeld aanleiding gegeven tot het vermoeden dat de Anemonebekerzwam ook op Speenkruid, dat vaak samen met Bosanemoon groeit, zou kunnen parasiteren.

De voormalige Botanische tuin van de Radboud Universiteit Nijmegen, nu Hortus Arcadië en grotendeels door vrijwilligers beheerd, is al jaren bekend als een betrouwbare plek om Anemonebekerzwammen te vinden. Ook in 2011 waren ze weer aanwezig, soms tussen Bosanemoon, soms ook op plekken waar geen Bosanemoon zien was. Maar dat laatste is dus verklaarbaar. Toch, twijfel. Als je in de literatuur kijkt, dan blijken er andere soorten bekerzwammen op vergelijkbare wijze op andere planten te parasiteren, waaronder het Salomonsstromabekertje (Stromatinia rapulum) die op Gewone en Welriekende salomonszegel parasiteert. En bij verschillende Bosanemoon-loze groeiplaatsen van de bekerzwammen in Hortus Arcadië stonden wel salomonszegels. Nader onderzoek wees uit dat het hier inderdaad om Salomonsstromabekertjes ging. De paddenstoelen zelf zijn eigenlijk niet te onderscheiden van die van de Anemonebekerzwam: even groot, zelfde vorm en kleur, dezelfde microscopische kenmerken. Het verschil tussen beide soorten (en in feite tussen de geslachten) zit ondergronds. De Anemonebekerzwam maakt sclerotia die geheel uit schimmelweefsel bestaan, wit van binnen en met een koolzwarte, tamelijk harde omhullende laag. Het Salomonsstromabekertje daarentegen, doorwoekert de wortelstokken van zijn gastheer, die daardoor helemaal zwart verkleuren maar toch nog steeds grotendeels uit plantenweefsel bestaan.

Vrijwel alle meldingen van het Salomonsstromabekertje in Nederland stammen uit de kalkrijke duinen langs de westkust (zie de digitale paddenstoelenatlas). Er is een oude melding (van minstens twintig jaar geleden) van de Noord-Veluwe, maar verder lijkt deze soort nog nooit in het binnenland gevonden te zijn. Spektakel dus! Of zou er weer eens miskenning in het spel zijn? Als je niet graaft naar de sclerotia, dan is het Salomonsstromakelkje niet van de Anemonebekerzwam te onderscheiden. Hoe vaak zouden beide soorten dus eigenlijk verward zijn?

Tekst: Nico Dam  & Antoon Kuhlmann, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Nico Dam