Vroeg rijp of lang jeugdig?

Bericht uitgegeven door Stichting RAVON op donderdag 2 september 2010 

Uit verschillende plaatsen in Nederland krijgt RAVON momenteel meldingen van salamanders die in het water blijven omdat er nog steeds sprake is van uitwendige kieuwen, terwijl de salamanders al volwassen en geslachtsrijp zijn. De meldingen van deze week betreffen een Alpenwatersalamander in een poel op de Veluwe en een kleine watersalamander in een vijver te Eindhoven. Dit tamelijk zeldzame verschijnsel heet neotenie en komt alleen voor bij salamanders; niet bij kikkers en padden.

De sterkste vorm van neotenie is absolute neotenie. Hierbij kunnen dieren op geen enkele manier tot metamorfose worden aangezet. In Europa komt dat alleen voor bij de olm, een salamander uit de familie van de grotsalamanders. Bij totale neotenie vindt er in eerste instantie geen metamorfose plaats, maar worden de dieren wel geslachtsrijp. Ze worden groter dan normale larven en ontwikkelen geslachtsorganen. Ook hebben de salamanders de uiterlijke kenmerken van normale mannetjes of vrouwtjes. De kieuwen blijven echter aanwezig en de dieren gaan niet aan land. Totaal neotene dieren kunnen later alsnog metamorfoseren.

In Europa komt neotenie in afnemende mate voor bij de Alpenwatersalamander, kleine watersalamander, vinpootsalamander en kamsalamander. In Nederland is neotenie bij de Alpenwatersalamander zeldzaam en wordt het verschijnsel vaker bij de vinpootsalamander en kleine watersalamander aangetroffen. Alle waarnemingen van neotene salamanders zijn welkom. U kunt deze doorgeven op www.telmee.nl.

Tekst: Jeroen van Delft, RAVON
Foto's: Sergé Bogaerts