Stomp kalkmos, een nieuw zuidelijk mos in Nederland

Op de Bemelerberg bij Bemelen, een natuurterrein van Het Limburgs Landschap iets ten oosten van Maastricht, ligt een van de weinige rotswanden die we in Nederland hebben. Het is dan ook een plek waar vaak bijzonderheden worden gevonden, met voor Nederland unieke planten, insecten, korstmossen en mossen. Op deze rotsen groeien mossen en korstmossen die nergens anders in Nederland gevonden worden, en om die reden wordt het gebied regelmatig onderzocht. Dit najaar is het gebied met toestemming van de terreinbeheerder voor het eerst sinds lange tijd weer in zijn geheel onderzocht, en dat leverde leuke verrassingen op.

Bovenop de rotswanden lopen paadjes, gemaakt door de schapen die het gebied begrazen. Op deze aangestampte mergel staat een mengelmoes aan soorten van goedbelichte, kalkrijke grond; bijna allemaal soorten die in Nederland zeldzaam zijn. Er groeit massaal gebogen wintermos (Microbryum curvicolle), kalkkleimos (Tortula lanceola), kalkvedermos (Fissidens dubius), kogeltjesmos (Weissia longifolia) en kalkgreppelmos (Dicranella howei), allemaal typische soorten van mergel.

Op een randje van een rotswand groeide een klein afwijkend mosje dat niet direct thuisgebracht kon worden, dus dat werd verzameld om thuis onder de microscoop te bekijken. Daar was het direct duidelijk: de stompe, korte blaadjes passen alleen bij stomp kalkmos (Gymnostomum viridulum), een soort die niet uit Nederland bekend was!

Stomp kalkmos is een zuidelijke soort, die vooral voorkomt langs de Middellandse Zee en zijn noordgrens langs de Engelse zuidkust en de Ardennen bereikt. Het is een soort die vanwege het opwarmende klimaat ook in Nederland te verwachten was. Het habitat waar stomp kalkmos het liefste staat, zijn goedbelichte rotsen bedekt met een laagje kalkrijke grond, precies waar het mos op de Bemelerberg ook groeit. In Engeland wordt het mos ook wel gevonden op mortel van oude gebouwen. Het is niet erg waarschijnlijk dat deze soort in Nederland veel verder naar het noorden zal oprukken: de kalkrijke mergel van Zuid-Limburg komt vrijwel nergens anders in Nederland voor. Wellicht duikt hij in Zuid-Limburg nog wel op meer plekken op.

Tekst: Lukas Verboom, BLWG; Arjan Ovaa, Limburgs Landschap
Foto’s: Henk Heijligers, Limburgs Landschap; Lukas Verboom, BLWG;