Groene tips tegen winterdips

Een winterdepressie bestaat, zeggen klinisch psychologen in Nederland en wereldwijd, volgens een artikel in Trouw van 16 januari. Veel mensen voelen zich somber en lusteloos in de winter. Ze hebben weinig energie en willen vooral veel slapen en eten. Naar schatting lijdt 3 procent van de Nederlanders aan winterdepressie, en 8,5 procent heeft last van een mildere vorm, de winterblues. Winterdepressie komt drie tot vier keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Vaak blijkt een daglichtlamp te werken. Of mensen zoeken de zon op in de winter.

Wat in alle seizoenen werkt bij een dip, dus ook in de winter, is de natuur! Die kan helpen om je beter te voelen. Zo zegt de Amerikaanse bioloog Edward Wilson: "De behoefte aan natuur is bijna even noodzakelijk voor onze mentale en fysieke gezondheid als voldoende lichaamsbeweging of een evenwichtig eetpatroon."

Lees onderstaande groene tips voor meer geluk en minder winterdips.

Neem een bosbad

Bosbaden draait om volledige vertraging en het openzetten van al je zintuigen in het bos. Het idee van bosbaden komt uit Japan, het is een letterlijke vertaling van het Japanse woord ‘shinrin-yoku’. Klinkt dit vaag? Welnee. De gezonde effecten van een bosbad zijn wetenschappelijk onderbouwd. De Japanse hoogleraar Yoshifumi Miyazaki beschrijft onder meer in zijn boek ‘Bosbaden’ dat al na een kwartier in het bos de bloeddruk bij mensen daalde en dat hun immuunsysteem versterkt werd. Mensen voelden zich minder angstig en minder depressief na een boswandeling. Uit hersenscans bleek dat mensen na een boswandeling minder activiteit in de prefrontale cortex hadden. Het is al bekend dat dit hersendeel weinig activiteit vertoont als het lichaam ontspannen is.

Voor een goed bosbad gebruik je al je zintuigen. Dat je luistert naar vogels, het ruisen van bomen of het neerkletteren van beukennootjes lijkt nog wel logisch. Maar onderschat de geur van een bos ook zeker niet. Boslucht is vervuld van de geur geosmine. Dit geurtje van de aarde is een oppepper voor ons immuunsysteem. In Japan leggen onderzoekers de nadruk op de fytonciden, de etherische oliën van bomen. Al die geuren samen zijn de aromatherapie van het bos. Het ruikt lekker én is stressverlagend. Snuif vooral de geuren op van de grove den en de zilverspar.

En vergeet ook niet te kijken. Zo zie je misschien nog net die eekhoorn wegschieten in de boom, of valt ineens een bladpatroon op. Zoek ook naar uitkijkpunten in het bos. Dit sluit aan bij het oerlandschap van de savannetheorie. Vanuit een beschutte plek naar weidse panorama’s kijken is heel goed voor je brein. Gebruik de Boomhoogte-kaart van de Atlas Leefomgeving om te kijken waar je zo’n weldadig bosbad kunt nemen. Wist je trouwens dat de provincie Gelderland het hoogste percentage bos per landoppervlakte heeft?

Monumentale bomen

Ze staan niet altijd in het bos, maar ze zijn heel bijzonder: monumentale bomen. Deze bomen hebben vaak een hoge leeftijd, gecombineerd met een bijzondere schoonheid. Of het kan gaan om zeldzame of beeldbepalende bomen. Voor mensen kunnen de vaak indrukwekkende bomen soms relativerend of troostend werken.

Beroemd is de Ankerwycke Yew, een 2500-jarige taxus vlakbij Windsor Castle in Engeland. Deze boom keek toe toen de Magna Carta werd ondertekend, maar vele jaren later ook hoe koning Henry VIII Anna Boleyn het hof maakte.

In Nederland bestaan kroezebomen. Dit zijn oude bomen, vaak eiken, die een grens of kruispunt aangeven. Vroeger werd de plek bij de boom ook als heilige plaats of rechtspraakplaats gebruikt. De kroezebomen in Fleringen (Overijssel) en Ruurlo (Gelderland) behoren tot de oudste bomen in Nederland. Nog meer van deze bijzondere bomen bekijken? Kijk op de kaart Monumentale bomen van de Atlas Leefomgeving.

Eline van Lancker brengt in haar boek ‘Het groene geluk’ veel onderzoek naar de gunstige effecten van de natuur op de geest bij elkaar. Hieronder vind je een aantal tips.

Ga vogels kijken

Mentale gezondheidsexpert Joe Harkness pleit voor vogelen op doktersvoorschrift: "Vogels zijn consequent en betrouwbaar. Ze zijn er gewoon, net zoals wij mensen ook eens gewoon willen 'zijn'." Vogels bieden stabiliteit en troost. Daarbij blijkt ook dat de vogeldiversiteit verschil maakt. Duits onderzoek uit 2020 concludeerde dat een toename van 10 procent aan vogelsoorten in de leefomgeving minstens evenveel impact heeft op onze levenstevredenheid als eenzelfde toename van het inkomen. De gelukkigste Europeanen zijn degenen die in een natuurlijke omgeving met veel vogels wonen, zeggen deze onderzoekers.

Niet zo verrassend, omdat de aanwezigheid van vogels ook een graadmeter van biodiversiteit is. Veel vogels betekent meestal meer groen. En van groen weten we al dat het impact op ons welzijn heeft. Groen en een waterrijke omgeving verminderen stress en verbeteren je mentale gezondheid. Natuur in je woonomgeving zorgt er ook voor dat je mensen ontmoet. Bijvoorbeeld tijdens een wandeling of als je op een bankje zit in het park, aldus Atlas Leefomgeving.

Maar ook het vogelkijken zelf en naar vogels luisteren verlaagt het stressniveau. Nog meer dan water- of windgeluiden halen vogelgeluiden ons stressniveau omlaag, met meetbare gunstige effecten op hartslag en bloeddruk. Vooral de zangpartijen van de merel en het winterkoninkje doen het goed in het stressherstel!

Ga tuinieren

Je dacht dat het gewoon leuk was om in de tuin te werken? Tuinieren kan meer voor je betekenen. Het kan je leven misschien zelfs verlengen. Een half uur in de tuin werken per week is al voldoende om er mentaal op vooruit te gaan, blijkt uit een Britse studie uit 2020. Dit geldt voor zelfvertrouwen, energiepeil en algemeen humeur.

Het klinkt niet onlogisch dat lekker buiten zijn en pauze van beeldschermen je stressniveau goed doet, maar hoe het precies zit weten de onderzoekers niet. Wel is duidelijk dat de aarde zelf een grote stressverminderaar is. De bacteriën die vrijkomen in de bodem en die je inademt tijdens het bewerken van de bodem (Mycobacterium vaccae) stimuleren de aanmaak van serotonine, het ‘gelukshormoon’.

Staat je tuin vol varens? Dan heeft je geest daar extra voordeel bij. Varens hebben ‘fractal-vormen’ – meetkundige figuren waarin een patroon zich keer op keer herhaalt. Onze hersenen reageren op fractals met alfagolven, die ons in een relaxte, aandachtige stemming brengen. In de natuur zijn die fractals op grote schaal aanwezig.

De Britse neuropsychiater Sue Stuart Smith beschreef tuinieren als louterend voor de geest. Met het water geven aan planten en onkruid wieden is ook ons hoofd weer gevoed en van vervelende gedachten verlost. En voor het eindeloos doorwerken in de tuin zonder pauze te nemen is ook een naam: tuintrance!

Meer informatie

• Wil je meer lezen? Er zijn veel boeken over dit onderwerp verschenen, zoals: De Japanse kunst van het bosbaden, Het groene geluk, Tuinieren voor de geest of Bird Therapy.
• Bekijk het thema 'Groen en water' op de Atlas Leefomgeving.

Tekst: Mirjam Kroeze, Atlas Leefomgeving
Kaarten: Atlas Leefomgeving
Foto’s: Jürgen Eissink en Joop de Wilde, Pixabay; Frits van Dalen, Vogelbescherming Nederland