De Waddenzee: nog steeds paaigebied voor haring

De historie van haring en ansjovis in veranderend leefgebied

Voordat de Afsluitdijk werd aangelegd, bloeide de visserij op haring en ansjovis in de voormalige Zuiderzeedorpen. Deze vissoorten trokken vanuit de Noordzee en Waddenzee naar de Zuiderzee om te paaien, waar ze in grote hoeveelheden werden gevangen. De nieuwe generatie groeide op in de Zuiderzee, waardoor dit gebied, samen met de omliggende Waddenzee, een cruciale rol speelde in hun levenscyclus. De aanleg van de Afsluitdijk doorbrak echter dit belangrijke leefgebied, wat sindsdien vragen oproept over de huidige rol van de Waddenzee voor deze vissoorten.

Kleine vissen, grote impact

Haring, ansjovis, sprot en spiering behoren tot de kleine pelagische vissoorten, soms oneerbiedig aangeduid als ‘vogelvoer’. Pelagisch verwijst naar hun leefgebied in de waterkolom: van net boven de bodem tot aan het wateroppervlak. Deze soorten vormen een aanzienlijk deel van de visbiomassa in de Waddenzee en zijn een belangrijke schakel in het voedselweb. Ze transporteren energie uit plankton naar predatoren, zoals visdieven en grote sterns.

Groeiplaats en paaigebied

Uit onderzoek van WUR-promovenda Margot Maathuis bleek dat de meeste kleine pelagische vissoorten de Waddenzee vooral gebruiken om op te groeien. Met uitzondering van ansjovis zijn ze het hele jaar door aanwezig. Veel van deze vissen worden elders geboren, maar het onderzoeksteam kon per soort precies bepalen wanneer ze de Waddenzee binnenkwamen. DNA-analyse toonde bijvoorbeeld aan dat de jonge haring in de Waddenzee grotendeels afkomstig is uit het Engelse Kanaal, en in mindere mate uit paaigebieden in de Noordzee. Toch bleek dat haring en ansjovis ook nog steeds in de Waddenzee paaien. Paairijpe haring werd zowel in het voor- als najaar waargenomen in verschillende zeegaten. Er zijn slechts sporadische aanwijzingen gevonden voor paaigebieden van sprot in de Waddenzee, terwijl spiering, zoals bekend, in zoet water paait, bijvoorbeeld in de Eems.

Onderzoek met geavanceerde technieken

De onderzoekster van Wageningen Marine Research bestudeerde gedurende een jaar de kleine pelagische vissoorten in de Nederlandse Waddenzee, waarbij ze gebruikmaakte van diverse bemonsteringstechnieken. Bijvoorbeeld de ankerkuil en een akoestische survey, waarmee visscholen werden opgespoord via teruggekaatste geluidsgolven. Het doel van haar onderzoek was om te bepalen welke rol de Waddenzee tegenwoordig speelt in het leven van haring, sprot, spiering en ansjovis. Fungeert het gebied nog als paaigebied, of vooral als groeiplaats? Om dit vast te stellen, analyseerde ze niet alleen de locaties en aantallen vissen, maar ook hun lengtes en ontwikkelingsstadia.

Waddentools Swimway

Deze studie is onderdeel van het project Waddentools Swimway Waddenzee, dat als doel heeft inzicht te krijgen in de rol van de Waddenzee binnen de levenscyclus van verschillende vissoorten. Begrip van hoe de Waddenzee wordt gebruikt door diverse paaipopulaties is cruciaal voor een goed beheer van het gebied, en vormt tevens waardevolle informatie voor het internationale beheer van commercieel belangrijke vissoorten. Bestandsschattingen en vangstadviezen worden opgesteld op het niveau van paaipopulaties. Dit vereist echter een helder beeld van de mate waarin populaties gescheiden zijn en welke gebieden zij benutten.

Meer informatie

• Lees hier de publicatie in Estuarine, Coastal and Shelf Science.
• Het project Waddentools Swimway Waddenzee is een initiatief van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), Rijksuniversiteit Groningen (RUG), Wageningen Marine Research (WMR) en de Waddenvereniging. Daarnaast zijn Rijkswaterstaat en Sportvisserij Nederland bij het project betrokken. Ook zijn verschillende terreinbeherende (natuur)organisaties betrokken bij de uitvoering van het project en wordt de samenwerking met beroepsvissers op de Waddenzee gezocht. Het Waddenfonds, het ministerie van LNV en de provincies Groningen, Fryslân en Noord-Holland maken het project financieel mogelijk. Het Swimway-project maakt deel uit van het overkoepelende Waddentools-project.
• Op de hoogte blijven van Waddentools Swimway? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.

Tekst: Ingrid Tulp, Margot Maathuis en Cecile Leuverink, Wageningen Marine Research
Foto's: Margot Maathuis (leadfoto:Paairijpe haringen in de Waddenzee), Heike Bütgger