#25jaarNEM: Een kijkje in de keuken bij het Meetnet Vliegend hert

Het vliegend hert is een bijzondere en indrukwekkende kever, met zijn grootte van maximaal negen centimeter en de markante geweivormige kaken van het mannetje. Wat niet veel mensen weten is dat deze dieren maar liefst zo’n drie jaar lang op een houtje bijten onder de grond. Letterlijk, want de larven leven van ondergronds, door witrot aangetast dood hout, en dan het liefst eikenhout. Pas het vierde jaar komen ze uit de grond om in de zomer onze eikenbossen onveilig te maken met hun gladiator-achtige gevechten. Daarbij kunnen ze rivalen met hun kaken optillen en van een boomstam afwerpen. Een indrukwekkend schouwspel!

Brommende kevers tellen in de schemer

Vroeger kwam het vliegend hert op meer plekken voor dan tegenwoordig. Om beter te kunnen volgen hoe het nou eigenlijk echt met deze soort gaat, wordt hij tegenwoordig gemonitord. Niet alleen in Nederland, maar in heel Europa, gebeurt de monitoring van het vliegend hert sinds enkele jaren op dezelfde manier. Op de warmste avond van de week wordt er van een kwartier voor tot een kwartier na zonsondergang een transect van vijfhonderd meter gelopen, waarbij alle individuen worden genoteerd. Dit gebeurt tenminste zes, maar idealiter zelfs acht keer in het seizoen, dat loopt van ongeveer half mei tot augustus.

Hoe wordt het vliegend hert geteld?

De monitoring zelf heeft niet veel om het lijf. Je fietst ergens tussen negen en tien uur ’s avonds naar het transect en loopt deze gedurende dertig minuten langzaam af. Daarbij speur je alle aanwezige eikenbomen af op de eventuele aanwezigheid van vliegend herten. Hierbij zijn het vooral de kwijnende en stervende eiken die de moeite van een inspectie waard zijn, die vormen nogal eens een ontmoetingsboom voor vliegend herten. De vrouwtjes drinken hier van uitvloeiend sap van de boomwondjes en de mannetjes vechten elkaar de boom uit voor de vrouwtjes. De aangetaste wortels doen meteen dienst als voedsel voor de larven.

De monitoring wordt ’s avonds uitgevoerd omdat in Italië, waar het protocol is uitgetest en vastgesteld, de piek van de activiteit bleek te liggen in en vlak na de avondschemering. Overdag zitten de dieren veelal weggekropen in de boomkruinen of in de vegetatie rond de bomen. Behalve op ontmoetingsbomen, daar kunnen ze ook overdag aangetroffen worden. De mannetjes gaan vooral ’s avonds in de schemering vliegend op zoek naar vrouwtjes. Bij dat vliegen maken ze een brommend, helikopter-achtig geluid

Bijdragen aan monitoring van het vliegend hert

Om bij te dragen aan de monitoring is niet veel voorkennis nodig. Het mannetje vliegend hert is onmiskenbaar en hooguit het herkennen van de vrouwtjes vergt wat oefening. Zeker omdat er onder de ruim 4.000 soorten kevers die Nederland rijk is, nog enkele grote soorten voorkomen. Vanwege hun grootte worden die nogal eens aangemerkt als vrouwtje vliegend hert, mede door het ontbreken van de markante kaken. Verder is het handig als je in de buurt van één van de vier leefgebieden woont; Mander, de Veluwe, het Rijk van Nijmegen en Zuid Limburg.

Daarnaast is doorzettingsvermogen een handige eigenschap, aangezien het vliegend hert hooguit enkele weken actief is als volwassen dier. De meeste transecttellingen leveren dus geen waarnemingen op. Ook de verborgen levenswijze maakt dat niet altijd alle transecten waarnemingen opleveren. Bovendien kan een ontmoetingsboom na een paar jaar verdwijnen, waarna het vliegend hert weg lijkt. Toch moet een dergelijke boom op termijn ook weer vanzelf ontstaan langs een transect, zodat de aantallen weer toenemen. Bovendien levert een wandelingetje in de avondschemer vaak erg leuke andere natuurwaarnemingen op, van roepende uilen en langswandelende dassen tot een boommarter die heimelijk een vliegend hert verorbert.

Meer informatie

• Geinteresseerd in de monitoring van het vliegend hert? Stuur een mailtje naar john.smit@naturalis.nl onder vermelding van 'vliegend hert monitoring'.

Tekst en foto's: John Smit, EIS Kenniscentrum Insecten en SoortenNL