In 1993 werd de kwekerij een stichting met de naam ‘stichting Oranjerie de Groene Parel’ en deze is uitgegroeid tot wat vandaag de dag Hortus Overzee is. Eind jaren negentig kocht een Noord-Hollandse hovenier een ongeveer twee en een halve meter hoge schroefpalm. De winter was in aantocht en de hovenier had voor zijn schroefpalm nog geen warm onderkomen gevonden. Hij vroeg de Hortus om hulp en de schroefpalm mocht in de Hortus overwinteren. De plant kreeg een plekje in de Palmkas. Uiteindelijk werd de plant aan de Hortus geschonken en staat hij, na enkele omzwervingen binnen de Hortus, nu weer in de Palmkas. Ondertussen is de schroefpalm uitgegroeid tot meer dan zes meter hoog.
Spiraalsgewijs
Het geslacht Pandanus telt meer dan vierhonderd soorten groenblijvende tropische planten uit Afrika, Azië, Australië en van de eilanden in de Stille Oceaan. De planten vertonen enige overeenkomsten met gewone palmen, maar zijn geen directe familie. Een opvallend kenmerk van de schroefpalm is de manier waarop de zwaardvormige, lange bladeren spiraalsgewijs ingeplant aan de takken zitten. De naam ‘schroefpalm’ is dan ook gebaseerd op dit kenmerk.
Oudere pandanussoorten zijn eenvoudig te herkennen aan de verhoute stam en de bijzondere steltwortels. Deze luchtwortels duwen door hun groei de stam uit de grond en stutten als het ware de plant. Dit is vooral goed te zien bij de Pandanus utilis.
Tropische plantensoorten hebben veelal bladeren met lange puntige uiteinden die ervoor zorgen dat overtollig water tijdens zware regenbuien wordt verspreid over het hele wortelstelsel. Dit geldt ook voor pandanussoorten.
Onverwachts in bloei
De schroefpalm heeft mannelijke en vrouwelijke planten. Het was niet bekend van welk geslacht de schroefpalm in de Hortus was. Tot vorig jaar. Onze schroefpalm stond onverwachts in 2023 in bloei en kreeg indrukwekkende, geurende bloemtrossen vol meeldraden (zie afbeelding rechtsonder). Hieruit kon worden afgeleid dat het een mannelijk exemplaar is.
De bloeiwijzen van de vrouwelijke planten bestaan uit ongesteelde bloemtrossen, waarbij elke tros uit wel honderd bloemetjes bestaat. Na bevruchting groeit de tros uit tot een op een ananas lijkende vrucht (zie afbeelding linksboven). De vruchten zijn eetbaar, maar niet heel smaakvol.
Hortus Overzee heeft naast de schroefpalm (Pandanus utilis) ook de echte pandan (Pandanus amaryllifolius). Deze soort blijft kleiner, tot anderhalve meter hoog. De bladvorm lijkt op de bladeren van de amaryllis, waar de wetenschappelijke naam amaryllifolius naar verwijst. De bladeren van de echte pandan staan niet spiraalsgewijs ingeplant aan de takken.
Nuttig
Pandanussoorten zijn nuttige, mooie planten die niet alleen in de matten- en voedselindustrie worden gebruikt, maar ook voor de parfum-, zeep- en tabaksindustrie van belang zijn.
De stevige, met stekels bezette bladeren van zowel de echte pandan als van een aantal andere soorten worden gebruikt om matten mee te vlechten. Ook worden met de bladeren Aziatische cakes en andere gerechten op smaak gebracht. Het jonge blad kan gekookt gegeten worden. De bekende pandanrijst wordt overigens niet gearomatiseerd met de pandan; de rijstplant maakt zelf deze geurstof aan.
Tekst: Hortus Overzee
Foto's: Hortus Overzee (leadfoto: Pandanus utilis met spiraalsgewijs ingeplante bladeren); Annemarie Claus