Rattenstaartgras in de middenberm van een autoweg bij Breda

Amerikaans prairiegras bewandelt middenbermen van snelwegen

FLORON
17-OKT-2024 - ‘Rattenstaartgras, een blijvertje’ luidde de titel van een artikel in tijdschrift PLANTEN uit 2016. Ongetwijfeld zou deze soort, die van oorsprong afkomstig is uit Amerika, de komende tijd meer aan het licht komen, was de veronderstelling. Nu, acht jaar later, weten we dat zeker. Inmiddels is Rattenstaartgras in de meeste provincies gevonden, vooral in de zandige middenbermen van autowegen.

Rattenstaartgras (Sporobolus indicus) is een overblijvend gras, groeit in pollen en heeft stijve bladeren. De Nederlandse naam Rattenstaartgras heeft ze te danken aan de lange, samengetrokken bloeiaar die wel wat aan een rattenstaart doet denken. Verder dragen de bloeiende stengels weinig tot geen bladeren. Rattenstaartgras bloeit vrij laat in het jaar, van juli tot in oktober. Na de bloei vallen de vruchtjes al snel uit de bloeiwijze. Vermoedelijk worden die vruchtjes meegenomen via autobanden en maaimachines en weet de plant op die manier steeds nieuwe plekken in bermen te bereiken.

De lange samengetrokken bloeiaar heeft wel iets weg van een rattenstaart

Prairie- en savannegras

Rattenstaartgras groeit van nature op de prairies en savannes in tropisch en subtropisch Amerika. De soort is wereldwijd verspreid geraakt in alle tropische tot warme gebieden van Afrika, Australië, Azië tot in Zuid-Europa. Die verspreiding is al bezig sinds de negentiende eeuw, toen ze vermoedelijk via wol- en graantransport met schepen per ongeluk is aangevoerd. In Zuid-Europa komt ze al een lange tijd voor, maar de laatste decennia is ze sterk in opmars richting het noorden. In Gironde bijvoorbeeld, een departement langs de Franse kust, is Rattenstaartgras al een algemeen gras in wegbermen en op straat.

Verspreiding

In Nederland is Rattenstaartgras in een ver verleden enkele keren als adventief gevonden in de buurt van graanoverslagplaatsen. Al heeft ze het daar nooit lang uitgehouden. Een veel recentere waarneming verscheen in 2008, waar ze werd gevonden op een parkeerplaats bij Het Loo. Sindsdien heeft Rattenstaartgras zich verspreid over meer dan zeventig verschillende locaties door heel Nederland. Vooral zandige middenbermen en voegen tussen straatstenen zijn populair. Daarnaast wordt ze sporadisch gevonden in de duinen, vaak meegereisd met vakantiegangers. De meeste waarnemingen zijn gedaan in bermen van Noord-Brabantse snelwegen en provinciale wegen, onder andere rond Roosendaal en Breda. 

Middenbermen als aanvoerroute nieuwe flora

Meer dan eens is bewezen dat middenbermen als aanvoerroute kunnen dienen voor nieuwe plantensoorten. Zo heeft Bezemkruiskruid, een composiet afkomstig uit Zuid-Afrika, zich via spoor- en snelwegen door heel Europa verspreid. Ook Kamferalant, een mediterrane eenjarige soort, heeft via de middenbermen van snelwegen zijn weg in Nederland gevonden.

Verspreiding van Rattenstaartgras in NederlandDetail aartjes van Rattenstaartgras

Middenbermen hebben een aantal abiotische eigenschappen wat ze geschikt maakt voor de vestiging en (verdere) verspreiding van zuidelijke soorten. Het weglichaam van snelwegen en provinciale wegen bestaat vaak uit aangevoerd zand. Bij regenachtige perioden is de berm behoorlijk nat, maar zeker in de zomer wordt de bodem snel daarna juist heel warm en droog, mede door de waterdoorlatende fundering van het weglichaam. Soorten die in een mediterraan klimaat gewend zijn te overleven, zijn goed tegen deze droogte bestand. Vanwege de regelmatige verstoring in de berm door maaien, rijsporen en wegwerkzaamheden waarbij ook de berm wordt beschadigd ontstaan er telkens open plekken die kieming van nieuwe soorten mogelijk maken. Maaimachines en autobanden zorgen voor de continue aanvoer van nieuwe zaden. Vanwege gladheidsbestrijding kan de bodem vlak langs het asfalt behoorlijk zout zijn, hier profiteren zouttolerante plantensoorten zoals Deens lepelblad.

Toekomst Rattenstaartgras in Nederland

Zomermaanden met tropisch hete dagen en wekenlang geen regen. We krijgen er vermoedelijk steeds vaker mee te maken. Waar concurrerende planten het vanwege vochttekorten uiteindelijk afleggen, ontstaat er ruimte voor planten die zich wel kunnen wapenen tegen hitte en grote variatie in neerslag. Als prairiegras is Rattenstaartgras als geen ander bestand tegen deze klimaatomstandigheden. Waarschijnlijk hebben de langdurige droge zomers van de afgelopen jaren haar ook goed gedaan. De verwachting is dan ook dat Rattenstaartgras steeds meer voet aan de grond zal krijgen in Nederland, en uiteindelijk zal uitgroeien tot een algemene verschijning in droge wegbermen en stedelijke gebieden.

Meer informatie 

Tekst: Stef van Walsum, FLORON
Foto's: Helmut van Pelt, Willem Braam
Kaartje: Nationale Databank Flora en Fauna

  

  

Laatste berichten

Zie ook