Plant & mens: zoethout

Zoethout (Glycyrrhiza glabra) is een vaste plant uit de vlinderbloemenfamilie. Hij bloeit paarsblauw, heeft mooi veervormig samengesteld blad en de vruchten zijn peulen. Oorspronkelijk komt zoethout uit het Middellandse Zeegebied en het zuidwesten van Azië. De smakelijke wortel was al in de tijd van de Romeinen een gewaardeerde dorstlesser en zo verspreidde zoethout zich over de wereld.

Snoepwinkel

In de zeventiger jaren had ik de leeftijd om zo nu en dan snoep te kopen. Dat deed je als kind bij de drogist, bij Jamin of bij zo'n klein snoepwinkeltje waar een (meestal oudere) dame een kleine winkelruimte tot het plafond vol had gepakt met allerlei lekkers. Een van mijn favorieten: zoethout. Je kon er eindeloos op kauwen, tot van het stokje niet meer over was dan een bundeltje vezels. De smaak, de geur, het feit dat het je tegen ging staan, maar je er toch niet mee op kon houden. Het beetje stoere en ongetemde van zomaar op een stokje kauwen in plaats van iets felgekleurds en kunstmatigs uit een papiertje te peuteren. Zoethout zie je vandaag de dag alleen nog in nostalgische winkeltjes met waren uit grootmoeders tijd, ik denk dat de kinderen van nu ervoor bedanken. Er is een enorm aanbod aan snoep dat gemakkelijker weg eet dan de zoethoutstokjes.

Oogsten

Zoethout heeft een veel hogere zoetkracht dan gewone huis- tuin- en keukensuiker, maar het is geen echte suikervervanger. Het werkt langzamer, de smaak houdt langer aan in de mond en is ook anders; het houdt z'n typische zoethoutachtige smaak. Daarom wordt het vooral als smaakversterker gebruikt en niet als suikervervanger. Je gebruikt de wortel van de zoethoutplant, dus niet takjes zoals vaak gedacht wordt. Ik heb het nooit iemand zien doen, maar zelf oogsten klinkt gemakkelijk: knip pf snijd wat wortels van de plant, zorg dat er genoeg overblijft. Dan kan de plant weer teruggeplaatst, zodat je volgend jaar opnieuw wortels kan oogsten. Een plant moet een jaar of drie oud zijn voor je voor het eerst kunt oogsten, en de grond moet het opgraven en terugplanten toelaten. Zware kleigrond is dus minder geschikt, daar krijg je de wortels niet uit. De plant is prima winterhard en wordt na een jaar of tien zo'n meter hoog.

Gebruik

De romeinen verdreven hun dorst met zoethout, later werd het vooral grondstof voor hoestdrankjes en vandaag de dag zijn er allerlei producten waar zoethout als smaakstof in verwerkt is: pruimtabak, kauwgom, sommige biersoorten, en natuurlijk drop. De uitvinding van de industriële dropproductie wordt toegeschreven aan de Italiaan Giorgio Amarelli, die er in 1731 in slaagde om het sap uit de zoethoutwortel  tot drop te verwerken. Nederland produceert meer drop dan welk land ter wereld ook, en Nederlanders eten gemiddeld twee kilo drop per jaar.

In de Leidse Hortus staat een mooie struik in de Chinese kruidentuin, naast een verwante plant: Chinees zoethout (Glycyrrhiza yunnanensis). De laatste maakt meer ronde, stekelige peulen. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt dit zoethout toegepast als Gancao (甘草); met claims als opwekkend, verjongend, pijnstillend, koorts en hoest dempend. Leuk weetje, maar niet zelf mee experimenteren.

Je kunt van zoethout thee zetten; zoethoutthee bevat de stof glycyrrhizinezuur die vijftig keer zoeter smaakt dan gewoon suiker en tanden niet aantast. Een nadeel is dat glycyrrhizinezuur de bloeddruk verhoogt. De combinatie van drop eten en zoethoutthee drinken levert wellicht een ongezond hoge inname op. Ben je dol op drop en/of zoethoutthee, lees dan wat het Voedingscentrum erover te melden heeft.

Nogmaals de zwanebloem

Even iets heel anders. Op het stukje over de zwanenbloem van vorige week kwam een aantal leuke reacties. Verschillende mensen wisten te vertellen hoe de plant aan z’n naam komt. 

Durske schreef: "Ik woon in Nieuwkoop en mij is destijds door iemand van het IVN verteld, dat die komt van de vorm van de uitgebloeide zwanebloem. Die lijkt op een zwaan. Op de eerste tekening in de nieuwsbrief uit het Verkade-album 'Zomer' is dat ook te zien." Sake uit Akkrum heeft dezelfde verklaring: "De bevruchte zes stampertjes in het midden van de bloem doen qua vorm meteen aan mini-zwaantjes denken. Op fietsafstand van ons huis in de Polder Leppedijk tussen mijn geboortedorp Grou en onze huidige woonplaats Akkrum is een sloot die jaarlijks echt vol staat met de prachtige zwanebloem. Jaarlijks wordt gehekkeld." Sake maakt een serie natuurgidsen in het Fries en in het deel Blommen (Fries voor 'wilde planten') schrijft hij over de zwanenbloem: 'De befruchte stampers lykje op in swannenekke en snavel (sjoch detailfoto). Dêr komt de namme wei.'

Meer informatie

• Historie van drop.
• Dropweetjes op wikipedia.
• Plant & mens is het jaarthema 2025 van de botanische tuinen.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Nuala Teerink; Köhler's Medizinal-Pflanzen; Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden; Sake Roodbergen
Tekeningen: Tim Jenny; Otto Wilhelm Thomé, Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz