Groei Nederlandse bomen in beeld met Dendroportaal

De dendrometers zijn geplaatst in achttien van de zestig Nederlandse bosreservaten, een netwerk dat in de jaren tachtig en negentig is opgezet door onderzoekers van destijds Alterra, dat nu Wageningen Environmental Research heet. Dit biedt een waardevolle steekproef om naast historische informatie en trends, ook snel actuele informatie af te lezen. Die actuele informatie kan als waarschuwingssysteem dienen.

Bomen groeien en krimpen

De breedte van jaarringen wordt vaak gebruikt om boomgroei in te schatten, maar hiermee is de groeidynamiek binnen een jaar slechts beperkt te onderzoeken. Dendrometers meten de omtrekgroei van de stam elk uur met een resolutie van een micrometer, waardoor het dagelijkse groeipatroon van bomen zichtbaar wordt. De omtrek van een boom neemt in het groeiseizoen normaal gesproken overdag iets af door verdamping en 's nachts iets meer toe door assimilatie, wat een dagelijkse sinusoïde, of golflijn, veroorzaakt. De piek van die golflijn komt steeds iets hoger te liggen, doordat de boom in het groeiseizoen meer groeit dan krimpt. Tijdens extreem hete dagen kan de omtrekgroei ’s nachts de krimp overdag niet meer compenseren, waardoor de boom netto krimpt. "Dit komt vooral door het uitdrogen van de bast", legt onderzoeker Bas Lerink van Wageningen Environmental Resarch uit. "Het hout onder de bast krimpt nauwelijks, maar bij bomen met een dikke bast, zoals de douglasspar, kan de bast flink indrogen en dus als krimp tonen in de grafiek."

Weersextremen en hun weerslag op groei

Vergelijking van groeiseizoenen kan waardevolle informatie bieden naast de dagelijkse patronen. Na de extreme droogte in de zomer van 2018 bleken veel bomen zwaar getroffen. "We zagen vervroegde bladval en een toename van boomsterfte, bijvoorbeeld bij fijnspar en lariks", geeft Bas aan. "Om te onderzoeken hoe die extreme hitte de groei beïnvloedt, keken we naar een specifieke douglasspar in bosreservaat 't Leesten. De groei van deze boom kwam in de zomer van 2018 bijna volledig tot stilstand. Na regen begin augustus herstelde de boom zich weer gedurende de jaren die erop volgden. Dit geeft inzicht in de veerkracht van boomsoorten na extreme omstandigheden. Niet alle bomen en alle soorten zijn echter even veerkrachtig. Het is afhankelijk van de groeiplaats, de soort, en de duur en intensiteit van de weersextremen."

Dendrometers als aanvulling op houtmeetkunde

Dendrometers zijn geen vervanging voor de traditionele houtmeetkunde, omdat ze in kwantitatieve zin maar beperkt informatie leveren, maar ze kunnen wel een belangrijke rol spelen bij het beter begrijpen van de veerkracht van bomen onder een veranderend klimaat. Van sommige belangrijke boomsoorten voor de houtproductie, zoals douglas, weten we bijvoorbeeld nog niet goed hoe ze reageren op klimaatextremen. Praktijkvoorbeelden van bosbeheerders, zoals confrontaties met groeiproblemen door droogte of juist vertraagde groei of sterfte door extreem natte omstandigheden, kun je dankzij het DendroPortaal toetsen aan een grotere steekproef uit het dendrometernetwerk. Dat helpt om een breder beeld te kunnen krijgen en lessen te trekken.

Open data voor studenten en onderzoekers

Sinds een jaar zijn de gegevens uit het dendrometernetwerk openbaar beschikbaar via het online DendroPortaal, onderdeel van de Gereedschapskist Klimaatslim Bos- en Natuurbeheer. In het portaal kun je individuele bomen volgen en ook verschillende jaren met elkaar vergelijken. Bas Lerink: "De data zijn interessant voor en te gebruiken door studenten en onderzoekers. Juist doordat onze gegevens al vijftien jaren teruggaan, hebben we waardevolle informatie verzameld. Hiermee kunnen we ook langdurige trends spotten."

Meer informatie

• De website Dendroportaal.nl.
• Een uitgebreid artikel over het DendroPortaal is verschenen in het Vakblad Natuur Bos Landschap van juni 2024.
• Het Dendroportaal is onderdeel van de Gereedschapskist Klimaatslim Bos- en Natuurbeheer, mogelijk gemaakt door het Kennisprogramma Klimaatslim Bos- en Natuurbeheer van Wageningen Environmental Research, Wageningen Universiteit, Stichting Probos, VBNE, Bosgroepen en Staatsbosbeheer, in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur.

Tekst: Kennisprogramma Klimaatslim Bos- en Natuurbeheer
Beeld: Bas Lerink (leadfoto: dendrometer aan douglasspar) en Gert-Jan Nabuurs, Wageningen Environmental Research