In februari 2023 werd een dood Gallowayrund gevonden op een onbereikbare locatie. Het dier had zich teruggetrokken in een zachthoutooibos. Dat is nat en dichtbegroeid. Grote machines kunnen er niet komen. Volgens regelgeving moeten kadavers worden afgevoerd, maar het was duidelijk dat dat hier niet kon. Zo ontstond er hier dus een zogenoemde buitenmachtelijke situatie: het dier mocht, na afstemming met de autoriteiten, blijven liggen. Dit gaf ARK Rewilding Nederland in samenwerking met Staatsbosbeheer en Free Nature de gelegenheid om drie maanden met wildcamera’s te onderzoeken hoe een groot kadaver opgenomen wordt door de natuur. Hoe verloopt deze kringloop en welke aaseters komen erop af? En op welke manier gaan de kuddegenoten om met een overleden bekende?
Wat hebben we gezien?
De eerste dagen na het overlijden werd het overleden rund het meest bezocht. De runderen hadden rondom het kadaver contact met elkaar. De kudde onderzocht het kadaver voornamelijk door te ruiken. Op de camerabeelden is ook te zien dat de runderen met hun neus tegen de neus van het overleden dier duwen. Dit is een manier om elkaar te begroeten.
Naarmate de ontbinding van het kadaver vordert, neemt het neus-aan-neuscontact af. Als ze vaker langskomen worden de gedragingen diverser: er wordt geloeid, met name door de stieren, en runderen tonen interesse in hun overleden kuddegenoot, zonder het direct aan te raken of te besnuffelen. Er wordt letterlijk meer afstand genomen.
Na de eerste dagen zijn er twee weken geen runderen op de beelden te zien. Het is onduidelijk waarom. Wellicht heeft de kudde een tijdje in een ander deel van het gebied gegraasd en lag het dode dier daardoor niet op de route. Na twee weken keerden de runderen weer terug bij het kadaver. Opnieuw was er veel belangstelling. Dit ging zo door tot drie maanden (!) na overlijden. Hierna was het kadaver voor een groot deel weer opgenomen in de natuur en hielden de bezoeken op. Onderstaand filmpje laat zien dat de Galloways na drie maanden nog intens reageren op hun overleden kuddegenoot.
Gallowayrunderen met overleden kuddegenoot in de Gelderse Poort (Bron: ARK Rewilding Nederland)
Hoe nu verder?
In totaal zijn er meer dan 200 opnames gemaakt waar één of meer runderen op voorkomen. Per opname waren soms meerdere runderen aanwezig waardoor er ruim 300 interacties tussen levende runderen en het overleden rund zijn vastgelegd. Van alle afzonderlijke dieren zijn per bezoek de twee langstdurende gedragingen vastgelegd. In totaal zijn er meer dan 400 gedragingen genoteerd, die momenteel verder worden geanalyseerd.
Het laten liggen van een dood dier zorgt ervoor dat belangrijke voedingstoffen en mineralen weer opgenomen kunnen worden in de omgeving. Het dier blijft zo een onderdeel van de natuurlijke kringloop en draagt bij aan herstel van biodiversiteit, waaronder de terugkeer van zeldzame aaseters. Om te onderzoeken of het mogelijk en veilig is om wildlevende dieren te laten liggen na het overlijden, is een aantal jaren geleden de pilot 'Kringloopkadavers' opgestart. Uit de pilot kwam onder andere naar voren dat in het wild levende runderen en paarden erg gezond zijn. En heel belangrijk, dat dode grote grazers geen risico vormen voor de dier- en volksgezondheid. Dit geeft argumenten om vaker grote kadavers achter te laten in de natuur.
Kadavers in de natuur zijn doodnormaal
Ook het ethische aspect is van belang. De dode dieren hebben een bepaalde rol in de kudde gehad, zijn met de kudde opgegroeid, er zijn familiebanden en er is een sociale structuur. Ze hebben van alles samen meegemaakt: voedselovervloed en -schaarste, hoogwater, zonnige dagen, maar ook storm, hagel, sneeuw en regen. Ze hebben kennis uitgewisseld over het gebied: waar zijn de hoogwatervluchtplaatsen, waar moet je zijn voor planten met ondersteunende stoffen, waar is het rustig om te kalveren. Na het overlijden van een soortgenoot lijken de kuddeleden net als mensen behoefte te hebben om bij het dode dier langs te gaan. De wildcamerabeelden laten dat zien. Het is overduidelijk dat ze contact maken met de overleden kuddegenoot.
Door de verdere analyse van de beelden hopen we meer kennis en inzicht te krijgen in het sociale belang van omgaan met dode kuddegenoten in wildlevende kuddes grote grazers. Daarmee kunnen we dan het pleidooi ondersteunen dat kadavers in de natuur doodnormaal zijn. De ruimte om afscheid te nemen van een overleden kuddegenoot is een groot goed voor in het wild levende grazers. Daar zou je als natuurliefhebber, beheerder en beleidsmaker meer en vaker ruimte voor willen maken.
Meer informatie
- Rapportage buitenmachtelijke kadavers (pdf: 1,8 MB).
Tekst: Ykelien Damstra, Sabine Wolters en Bart Beekers, ARK Rewilding Nederland
Beeld: Twan Teunissen; ARK Rewilding Nederland; Jeroen Helmer