Publiek ontdekt de waarde van dode dieren

Nieuwsgierigheid en verwondering

Bezoekers werden tijdens struintochten en wandelingen meegenomen in dit natuurlijke verhaal. In de afgelopen drie jaar werden verschillende excursies op de Slikken van de Heen en Oranjezon georganiseerd. Tijdens wandelingen door de gebieden werden kadaverplekken bezocht. De meesten mensen reageerden positief-verbaasd over hoeveel leven na de dood nog komt. Zo'n beetje de helft van alle levende soorten is namelijk op een of andere manier afhankelijk van kadavers, dood hout of afgestorven plantenresten. Van dood hout is dat inmiddels breed bekend, maar van kadavers veel minder. Ook zijn veel plantensoorten en daardoor ook dieren afhankelijk van de vrijkomende voedingsstoffen die uit een kadaver weer in het ecosysteem beschikbaar komen.

Begrip bij publiek neemt toe

De functie van overlijden, afbraak en opbouw is eigenlijk een heel logisch verhaal. Het is alleen al zolang weggestopt dat ‘we het niet meer zien’. Met meer kennis over het belang van kadavers, groeit ook het begrip hiervoor. Kinderen waren tijdens de excursies erg nieuwsgierig en niet vooringenomen. Het is daarom belangrijk kinderen te leren dat de dood bij de natuur hoort en wat voor goeds dit voor het systeem betekent. Het plaatst ook onze eigen soort, de mens, in een breder natuurlijk perspectief: iets waar de één rillingen van krijgt maar voor veel mensen juist ook een troostrijke gedachte is. Deze aandacht voor de dood als vast onderdeel van het leven, plaatst alles wat leeft in een ecologische kringloop. En dat is iets dat op allerlei niveaus, van biochemisch tot filosofisch, bij de deelnemers ervaren wordt. 

Meer insectensoorten dan verwacht     

In de natuurgebieden werd ook onderzoek gedaan door insectenspecialisten. Entomologen waren verbaasd over de soortenrijkdom en massaliteit aan kevers en vliegen die op, in, of onder de dode dieren gevonden werden. Er was maar weinig bekend over aas-gerelateerde insectensoorten in Zeeland, waardoor de verzamelde kennis de Provincie Zeeland een goed basisoverzicht verschaft. In totaal werden 131 soorten gevonden, waarbij de kevers, gevolgd door de vliegen, de grootste soortgroepen vormden. De meeste behoren bij de kortschildkevers en er werden zelfs niet algemene en zeldzame soorten gevonden. Zoals een kortschildkeversoort die sinds 1966 in Zeeland niet meer was waargenomen (Bisnius cephalotes). Naast de rijke biodiversiteit waren de entomologen vooral ook gefascineerd door de massaliteit waarmee bepaalde soorten aanwezig waren. Van de bekende oeveraaskever (Necrodes littoralis) werden bijvoorbeeld rond de duizend individuen op een dode wisent op de Slikken van de Heen gevonden. Deze kensoort voor kadavers was lang erg zeldzaam in Zeeland, maar wordt tegenwoordig vaker gezien.

Kadaverfauna

Een kadaver krioelt dus van het leven, wat niet alleen op kadaver-etende insecten een grote aantrekkingskracht heeft. Zo kwam een in Zeeland zeldzame grote weerschijnvlinder op een kadaver af. Deze vlinder zoekt voedsel op aas en uitwerpselen, door met de lange roltong vocht en zouten op te nemen. Andere soorten als raaf, vos en zelfs Zeelands eerste wolf lieten zich in de gebieden zien. Ook opmerkelijk: een ontsnapte Rüppellsgier uit Diergaarde Blijdorp vond de Kop van Schouwen een geschikt gebied om hier in april 2023 enkele dagen door te brengen. Er was genoeg eten te vinden en het ligt voor de hand dat kadavers van ree en konijn deze liefhebbber aantrokken.

Belang voor de natuur

Voor de balans in de natuur, met werkende natuurlijke systemen, is het herstel van de nutriënten- en mineralenkringloop essentieel. Net zoals levende dieren in ecosystemen horen, zouden de natuur het recht op haar dode dieren moeten hebben. Vooral bij semi-wilde dieren, zoals grote grazers, is het belangrijk dat wet- en regelgeving kan meegroeien zodat er ruimte voor complete kringlopen ontstaat. Deze dieren halen door te foerageren nutriënten en mineralen uit het gebied en geven deze na de dood weer terug aan de bodem en daardoor ook aan nieuw leven.

Voorlichting is belangrijk

Dit project in Zeeland liet zien dat bezoekers van de natuurgebieden met voldoende communicatie begrip en verwondering voelen voor de natuur, met de dood als onlosmakelijk en onmisbaar onderdeel van de kringloop van het leven. Er zit een soort schoonheid in het besef dat in de natuur niets verloren gaat, in de wetenschap dat dood doet leven.

ARK Rewilding Nederland zet zich ook in onze andere gebieden in voor meer en wildere natuur. Aandacht voor de rol van dode dieren is hier een onderdeel van. Wij pleiten daarom voor het meegroeien van regelgeving, om het mogelijk te maken om dode grazers als onderdeel van de ecosystemen van de gebieden waarin zij leven, in het gebied te behouden. Pas dan kunnen kringlopen compleet zijn en kan de mineralenbalans intact blijven. Dat zorgt ervoor dat natuurgebieden veel completer kunnen worden, zowel wat de processen van de natuur betreft, als voor de wilde soorten die er kunnen leven. Daar wordt de natuur, en uiteindelijk wijzelf, beter van.

Het onderzoek is mogelijk gemaakt door de Provincie Zeeland, en is een samenwerking van: Het Zeeuwse Landschap, Staatsbosbeheer, Bureau Apis, EIS Kenniscentrum Insecten en ARK Rewilding Nederland. De gebieden waar het onderzoek plaatsvond zijn: Slikken van de Heen, Oranjezon en de Kop van Schouwen.

Tekst: ARK Rewilding Nederland
Foto's: Sabine Wolters; Esther Linnartz; Jeroen Helmer