Herstel Drents waterland zichtbaar in nieuw fotoboek: Drenthe Waterland

“Eigenlijk gek dat je bij Drenthe niet aan water denkt”, zegt Grieta. “Want er is juist heel veel water. Drenthe heeft geen grote rivieren zoals Limburg, Gelderland en Zuid-Holland. Maar er zijn wel prachtige meanderende beken, zoals de Hunze, de Drentsche Aa en het Oude Diep. Dit bekenlandschap is een stukje natuurhistorisch erfgoed.” De hoogvlakte van het Drents Plateau ontstond al in de voorlaatste ijstijd. Later zijn hier door de smeltende sneeuw de diepe beekdalen uitgesleten. “Als je rondloopt in het gebied van de Drentsche Aa, loop je dus door een stukje eeuwenoude landschapsgeschiedenis. Met ons fotoboek willen wij laten zien hoe mooi al dat water in Drenthe is, maar ook hoe kwetsbaar.

Op waterreis door Drenthe

Het maken van het boek voelde als een ontdekkingstocht: een waterreis door Drenthe. Grieta: “Wij wilden het verhaal van het Drentse water vertellen om het met de prachtige foto’s van Karin nog meer tot leven te brengen. Onze nieuwsgierigheid leidde tot talloze gesprekken met boswachters, medewerkers van waterschappen, een hydroloog, en allemaal andere deskundigen. Wij wilden het héle verhaal vertellen en niet maar een stukje. Zo zit in het boek zelfs een paragraaf van een taaldeskundige, die over de invloed van water op de Drentse plaatsnamen verhaalt.”

Verrassingen in de natuur

Om de pracht van het Drentse waterlandschap te laten zien, trok vooral Karin als oer-Drentse natuurfotograaf veel de natuur in. Haar wekker ging vaak al ruimschoots voor zonsopkomst. “De vroege ochtend is namelijk het stilste moment van de dag. En de sfeer en het licht zijn juist in de vroege ochtend van meerwaarde. Als Drentse natuurfotograaf kende Karin al veel plekjes. Maar soms werd ze zelf ook verrast. Zoals door het prachtige bronmoeras in de Drentse Aa, dat ze dankzij een tip van een boswachter ontdekte.”

Grieta ging ook af en toe zelf mee op pad. “Meestal fungeerde ik dan als caddie en sjouwde ik de fotospullen mee. Zoals die keer dat we op speurtocht naar adders gingen in het Bargerveen. Dan denk je: ik ga met een natuurfotograaf op pad, dan zal ik vast heel veel dieren zien. Maar dan moet je wel over hetzelfde engelengeduld als Karin beschikken. Die kan rustig een paar uur stokstil en zwijgend op een plek wachten. Mij lukt dat bijna niet. In de vroege zomerzon liepen we allerlei kleine paadjes af. Totdat Karin zei dat ik beter twintig meter achter haar kon lopen. Ik stampte teveel en dat zou de adders afschrikken. Oké dan. Zij zag er uiteindelijk drie, ik nul.” 

Voor altijd anders kijken naar het Drentse waterlandschap

Al deze noeste arbeid leidde tot een prachtig fotoboek met meer dan driehonderd foto’s: Drenthe Waterland. Uit de foto’s spreekt verwondering over en ontzag voor de schoonheid van de natuur. Het Hunzedal in de mist, het veenmos in het Fochteloërveen, zonneharpen die boven de Reest schitteren en kijk, daar…een beverdam in het water. Maar ook de bewoners van dat waterlandschap brengt Karin fraai in beeld. Twee heikikkers houden in het water een onderonsje, een adder kronkelt door het riet en Karins geliefde bever zwemt rustig door de beek. En het plaatje op de voorkant van het boek lijkt een abstract schilderij, maar het is toch echt een foto van kwelwater. Karin laat je voor altijd anders naar het Drentse waterlandschap en haar bewoners kijken.

Drenthe functioneerde ooit als een spons

Water en natuur zijn in Drenthe onlosmakelijk met elkaar verbonden. Van oudsher zorgde die natuur ervoor dat Drenthe water kon bergen en vasthouden. Ooit was Drenthe namelijk een grote spons. Een groot veenmoeras met zompige velden en grote waterpartijen. In de prehistorie kon je alleen via de Hondsrug veilig van zuid naar noord lopen. De bossen en veengebieden op het Drentse Plateau vingen het regenwater op en lieten het wegzakken in de bodem. Dit kon via de beekdalen langzaam naar de lagere delen stromen. Of het kwam als kwelwater weer aan het oppervlak, soms na honderden jaren ondergronds te zijn gebleven.

Maar toen kwam… de mens naar Drenthe. Grieta: “Wij veranderden het landschap compleet. We ontgonnen de veengebieden en het veen verdween in een overrompelend tempo. Ook legden we een heel stelsel van sloten en kanalen aan om het grondwaterpeil verder te verlagen voor de landbouw. Het gebied kwam grotendeels droog te liggen. Er ontstonden zelfs zandverstuivingen. En toen was er van die sponswerking dus weinig meer over.”

Die grootschalige ontginning van het veen zie je duidelijk terug als je het jaar 500 voor Christus met het jaar 2000 na Christus op de Atlas van Nederland in het Holoceen vergelijkt. Bekijk op een GIF hoe het Nederlandse landschap vanaf 9000 voor Christus verandert (Bron: Atlas Leefomgeving)

Spons meer dan ooit nodig in Drentse waterlandschap

Volgens Grieta is die sponswerking juist in deze tijd meer dan ooit nodig. Voor de natuur, zodat de bossen en kwetsbare planten in gebieden als het Drents-Friese Wold, de Drentsche Aa en het Fochteloërveen weer kunnen groeien. Maar ook om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen, zoals extremere regenbuien en meer droogte tijdens langdurige hitte.

Zo schrok Drenthe wakker in 1998 van de wateroverlast door heftige regenval. Er stroomde zoveel water vanuit Drenthe naar Groningen dat daar hele gebieden onder water kwamen te staan. Ook veroorzaakten de droge zomers van de afgelopen jaren veel schade in de natuur in het Bargerveen. Want als droogte te lang duurt, sterft het veenmos af. En nu is er geen drinkwatertekort in Drenthe. Maar als de klimaatverandering doorzet, zou het ooit wel kunnen gebeuren dat waterbronnen delen van het jaar tekortschieten. En het winnen van drinkwater in Drenthe staat al onder druk door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Zo werd onlangs bekend dat er risico’s zijn voor het Groningse drinkwater door landbouwgif in de Drentse Aa.

Met vereende kracht spons weer terugbrengen in Drentse waterlandschap

Daarom werken allerlei partijen samen om die sponswerking weer terug te brengen in het Drentse landschap. Dat doen zij door te zorgen voor een robuuste natuur die water op kan vangen en kan bergen. Zo zijn er in Drenthe inmiddels meerdere waterbuffers gerealiseerd. Zoals in de Onlanden, een moeras- en hooilandgebied waar vogels als de roerdomp en waterral te vinden zijn en waar de otter leeft. En bij Hoogeveen zijn er twee 'parkeerplekken voor water'. Daar wordt met behulp van een inlaatstuw overtollig water vanaf de Hoogeveensche Vaart tijdelijk weggezet. In het totaal kan in die twee plassen 1.150.000 kubieke meter water worden opgevangen. Zo kan wateroverlast in Meppel worden voorkomen. Verder krijgen beken in Drenthe weer de ruimte om te meanderen. En rondom het Bargerveen houden waterbekkens en stuwtjes het waterpeil hoog genoeg.

De wereld van water is complex volgens Grieta. “Eigenlijk hangt alles met elkaar samen. Het gaat erom uitdagingen in samenhang op te lossen en aan te pakken. Dat doen ze in Drenthe heel goed.” Ook was ze onder de indruk van de bevlogenheid waarmee mensen in Drenthe aan natuurherstel werken. “Zo was boswachter Evert Thomas van Hart van Drenthe apetrots op het natuurherstel in De Holmers, eigenlijk het hartland van de Drentse natuur. Door de hoge ligging op het Drents plateau is het een soort 'Punt Nul' voor veel beken. Door de vernatting van het gebied komt de oude begroeiing terug. Nu groeien er weer planten als de zonnedauw, wollegras, veenpluis en blaasjeskruid. Dat zijn echte pareltjes.”

Juist in Drenthe kan het

Want hoe complex het ook is om die oude natuur weer terug te brengen, Drenthe is er wel dé plek voor. “Juist in Drenthe is er nog veel natuur over”, stelt Grieta. “Er is genoeg ruimte om beken weer te laten slingeren en waterpartijen aan te leggen. Je ziet de oude natuur hier als het ware vanzelf terugkomen.” Dat zag Grieta zelf toen ze van de zomer een kajaktochtje op de Hunze maakte. “Het was prachtig om langs die bochtjes van die meanderende beek te varen met niets dan natuur om je heen. Dat water en die natuur moeten we koesteren. En als het watersysteem herstelt, gaat de natuur vanzelf mee. We kunnen niet zonder water. Laten we er dan goed voor zorgen.”

Benieuwd naar het boek?

Inspiratie opdoen voor jouw provincie? Je kunt Drenthe Waterland onder andere bestellen bij Uitgeverij Koninklijke van Gorcum.

Ontdek zelf het Drentse waterlandschap

• Breng een bezoekje aan het unieke hoogveenkerkhof in Barger-Compascuum. Bijna alle hoogveenkerkhoven in Nederland zijn verdwenen. Loop over de verende paden en breng een eerbetoon aan de mensen die in het veen tussen 1876 en 1943 begraven zijn.
• Wist je dat de pingoruïnes in Drenthe belangrijke natuurarchieven zijn? Ze hebben vaak nog een gave veenvulling die ons van alles kan vertellen over de geschiedenis van dat gebied. Ontdek ze zelf en wandel bijvoorbeeld deze door IVN uitgezette wandelroute rondom pingoruine het Bolleveen.
• Ga op ontdekkingstocht in het stroomdal van de Drentsche Aa. Loop langs de stroompjes en diepjes van de Drentse Aa en geniet van de heidevelden, zandverstuivingen, elzensingels, esdorpen en hooilanden. Kijk wat er allemaal te beleven valt bij de Drentsche Aa opde website van Staatsbosbeheer.
• Maak een mooie fietstocht door het eeuwenoude hoogveengebied Bargerveen. Fiets123 zette een mooie route uit. Ontdek het restant van het ooit 300.000 hectare Bourtangermoeras. Het is er oorverdovend stil en als je geluk hebt, kun je dus zelfs een adder zien.
• Of maak een wandeling op de ruggen en dalen van de Hondsrug: het enige UNESCO Globalpark van Nederland. Loop door het droogdal het Hunzebos en bewonder de Leewal, een raadselachtige steile wal die door het landschap kronkelt.

Meer lezen?

• Grieta is niet alleen meteoroloog, maar ook tekstschrijver. Op Grieta’s website Tekstkameleon vind je mooie verhalen over de natuur en natuurherstel.
• Meer mooie natuurfoto’s van Karin Broekhuijsen vind je op haar website
• Herstel sponswerking venen voor klimaat en biodiversiteit | Nature Today

Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Foto’s: Karin Broekhuijsen; Foto-archief Grieta Spannenburg
Kaarten: Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal