Natuur helpt toekomstige waterveiligheid Texel

De plannen zijn onderdeel van de kustvisie voor Texel. Daarin bundelen partijen als Rijkswaterstaat, Rijksvastgoedbedrijf, hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, provincie Noord-Holland, gemeente Texel en Staatsbosbeheer hun krachten. Ook bewoners, boeren en ondernemers denken mee. “Want ieders belangen tellen mee”, zegt Thomas. “Maar we delen het grootste belang: de waterveiligheid van Texel ook in de toekomst garanderen. En daarin speelt de natuur een grote rol.”

Actieve duinen

Lange tijd is de zee in toom gehouden met dijken en vastliggende duinen. Nu weten we dat dynamische en afwisselende duinen een betere bescherming bieden. Thomas: “In Nederland zijn de huidige duinen geforceerd vastgelegd, maar dat past niet bij het karakter van een duin. Duinen ontstaan, verwaaien, verdwijnen en ontstaan opnieuw. Als de wind voldoende grip heeft op het zand, krijg je actieve duinvorming. Vanaf het strand tot de buitenste duinrand. Dat kan natuurlijk lang niet overal langs de Nederlandse kust, maar waar dat wel kan, willen we dat natuurlijke proces in ere herstellen. Hierbij doet de natuur feitelijk het werk en is het niet meer nodig om duinen met dure machines op te hogen.”

Openingen in duinen

Op Texel gaat Staatsbosbeheer dat doen door op enkele plaatsen openingen in de duinenrij te maken. “Hierdoor kan hier en daar het zand naar binnen waaien. Nu neemt de zee het aangespoelde zand meestal weer mee terug van het strand en snoept kleine stukjes van de duinen. Door het zand naar binnen te laten waaien, krijgt actieve duinvorming een kans. Vroeger stonden er bordjes in de duinen met de tekst ‘duinen belopen is duinen slopen’. Dat is achterhaald. Juist doordat het zand van de voorste duinen landinwaarts waait, ontstaat een stevig breed duinmassief. Dat betekent niet dat we allemaal door de duinen moeten gaan lopen, want daarmee verstoren we de broedende vogels. Maar voor de duinen zelf zou het niet erg zijn.”

Deze actieve duinvorming is niet alleen goed voor de kustbescherming, maar ook voor de biodiversiteit. Door het stuivende zand overleven veel voorkomende stikstofminnende planten het niet. Op Texel gaat het daarbij bijvoorbeeld om duinriet. “Insecten hebben vrijwel niks aan duinriet. Waar dat verdwijnt, krijgen andere soorten een kans. Bovendien zorgt het kalkrijke zand voor neutralisering van de bodem, goed voor soorten als het duinviooltje, geel walstro en de vleugeltjesbloem. Meer variatie dus. Veel beter voor insecten en voor vogels. Ook ontstaan er meer kale stukken zand. Daar profiteren konijnen en tapuiten bijvoorbeeld weer van,” vertelt Thomas.

Zoet water vasthouden

Door het jaar heen valt er genoeg regen op Texel voor een voldoende zoetwatervoorraad. Toch kampt het eiland relatief snel met droogte. “Dat komt doordat het eiland er in het verleden op is ingericht om regenwater zo snel mogelijk af te voeren. Nu lopen er verschillende initiatieven om dat water juist langer vast te houden. Dat doen we bijvoorbeeld in het bosgebied De Dennen. Hier zijn in de vorige eeuw veel dennen geplant. En die slurpen veel water. Daarom vervangen we langzamerhand een deel van de dennen door andere bomen en struiken.”

“Tegelijkertijd hebben we sloten en greppels gedempt, zodat het waterpeil hoger komt te staan en laten we kleine duinbeekjes ontstaan. Die meanderen en verlopen trapsgewijs. Hierdoor stroomt het water veel minder snel weg en kan het beter in de bodem zakken. In dit gebied ontstaan zo mooie overgangen van hogere en lagere vegetatie met veel voordelen voor insecten en vogels. Langzamerhand ontstaat er Atlantisch duinbos met bijbehorende duingraslanden. Het bos is gevarieerd, vochtig en vol spechten. Aan de randen ontwikkelt veenmos zich. Op de binnenduinranden kunnen vegetaties ontstaan met teer guichelheil, veenpluis en zonnedauw.”

Regenwater niet mengen met kwelwater

Ook in twee andere gebieden gaat Staatsbosbeheer op een vergelijkbare manier aan de gang om meer water vast te houden: Schettersweid en de Tureluur. Tegelijkertijd loopt er een project waarbij boeren het regenwater vasthouden in hun gebied. “Zo kunnen we met z’n allen op het hele eiland langer zoet water vasthouden. Goed voor de natuur en de landbouw.”

Hierbij is het wel de kunst om het regenwater zo min mogelijk te vermengen met kwelwater. Thomas: “Onder duinen zitten zoetwaterbellen. Dit is het schoonste water dat er is, omdat het door de verschillende duinlagen is gefilterd. Dit kwelwater komt op verschillende plekken omhoog. Daar groeien bijvoorbeeld zeldzame planten als de parnassia. Als hierin teveel regenwater terechtkomt, wordt het water te zuur voor dat soort planten.”

Kwispelende Slufter

De Slufter is het derde grote project dat Staatsbosbeheer aanpakt. Decennialang moest de mond van de Slufter altijd op dezelfde plek blijven, maar door de dynamiek vanwege de verbinding met de zee, lukte dat niet. “We gaan de Slufter voorzichtig meer vrijheid geven. De kwelderslenken, zoals de geulen in de Slufter heten, zoeken hun eigen weg en veranderen keer op keer. Dat moet ook in mindere mate voor de Sluftermond gaan gelden. De zee kan hier meer vrij spel krijgen, dat levert bijzondere natuur op. Zo kunnen er steeds weer nieuwe kwelders ontstaan; de perfecte plek voor planten als zeekraal, zeewolfsmelk en lamsoor. En er zullen hoge schelpenrichels ontstaan. Dat zijn weer fijne broedplaatsen voor bijvoorbeeld de dwergstern en de bontbekplevier.”

Geen risico's

Thomas noemt dit het spannendste plan. “Omdat we niet precies weten hoe de natuur zich hier gaat ontwikkelen. Waar komen kweldervegetaties, schelpenbanken en vogelkolonies?” Niet spannend in de zin van waterveiligheid, benadrukt Thomas. “Die staat natuurlijk voorop. We nemen dan ook geen risico’s. Ik denk dat de Slufter het meest onderzochte natuurgebied van Nederland is. Er zijn verschillende modellen gemaakt wat er gebeurt bij superstormen bijvoorbeeld. Inmiddels weten we dat we de Slufter voorzichtig best wat meer vrij mogen laten, zonder dat het risico op overstromingen toeneemt. Het is en blijft veilig.”

De betrokkenheid van de Texelaars bij alle plannen is groot. “Ook zij zien dat dit mooie oplossingen zijn waarbij de natuur, na een eerste zetje, voornamelijk zelf het werk doet. De hele kustvisie heeft zoveel elementen in zich. Zowel voor natuurherstel als voor waterveiligheid en recreatie. Die mening delen we allemaal.”

Tekst en foto's: Staatsbosbeheer