Van zaadje naar duin: Hoe kan een klein zaadje helpen de kustlijn te beschermen?

Jan-Markus Homberger van Wageningen University & Research: “In het meeste bestaande onderzoek naar duinontwikkeling ligt de focus op de rol van zand. Maar in onze studie hebben we juist vanuit het perspectief van de plant gekeken. We hebben een groot experiment opgezet met 750 onderzoekspercelen op twee stranden, op Terschelling en bij Den Haag. Daar hebben we bekeken hoe duinen zich in hun vroegste stadium ontwikkelen, en welke omgevingsfactoren op de langere termijn tot plantengroei leiden. In die percelen hebben we meer dan 190.000 zaden begraven en 6.000 stukken wortel van helmgras en biestarwegras.”

Wat zand, veel regen en een beetje zout

Tijdens een periode van een jaar zagen de onderzoekers in elf procent van hun proefpercelen kleine duintjes ontstaan. Homberger: “Om dit te verklaren, hebben we omgevingsfactoren vergeleken. Bijvoorbeeld hoe de hoogte van het strand verschilde (aanwas en erosie), het zoutgehalte, en hoe vochtig de bodem was. Het bleek dat duinvormende grassen een klein beetje zandbedekking nodig hebben om te gedijen, een beperkt gehalte aan zout, en bovengemiddeld natte omstandigheden (bijvoorbeeld via neerslag). Onder die condities verschenen er in de percelen genoeg plantjes die zand vasthielden en zo embryonale duinen vormden.”

Belangrijke rol voor wortelstokken en zaden

Duinvormende grassen zijn robuust. Als ze eenmaal wat zand vasthouden en bedekt raken, groeien ze weer boven hun embryonale duintje uit en houden ze nog meer zand vast. Als dit proces zich herhaalt – gras dat zand vasthoudt, hoger groeit, meer zand vasthoudt, weer hoger groeit – dan vormen zich uiteindelijk duinen.

Vaak wordt gedacht dat duingras zich met name langzaam verspreidt, via kloonvorming van graspollen. “Maar in onze percelen stonden er nog helemaal geen planten,” legt Homberger uit. “We zagen dat juist ook zaden en wortelstokken een belangrijke rol spelen bij de verspreiding van duinvormende grassen. Dit bepaalt mede op welke plaatsen er nieuwe duinen ontstaan.”

Weerbaarheid bij stormschade

Als er een winterstorm langs de kust raast, kunnen duinen en grassen door erosie wegspoelen. Behalve schade kan dat ook een ander gevolg hebben. Stukken gras (inclusief wortelstokken) worden door het water en de wind naar andere plekken meegevoerd. Daar krijgen ze de kans om opnieuw uit te lopen en zich na verloop van tijd ontwikkelen tot duinen – mits ze op een plek met de juiste omgevingsomstandigheden terecht zijn gekomen.

Door klimaatverandering zullen we waarschijnlijk vaker extreme weersomstandigheden zien. Dat kan deze kansen beperken, want planten krijgen dan minder tijd om zich te vestigen, en dus is er ook minder tijd voor duinontwikkeling. Homberger: “In onze experimenten zagen we dat grassen een voorkeur hebben voor bovengemiddeld natte omstandigheden, dus veel regen. Als een zware storm wordt gevolgd door een zeer droog jaar, zal het voor graszaden en wortelstokken lastiger zijn om op nieuwe plekken uit te groeien. Er is meer onderzoek nodig om te begrijpen wanneer dat soort gevolgen een groter probleem kunnen worden. Maar op dit moment kunnen zaden en wortelstokken wel degelijk helpen bij het beschermen van onze kust.”

Meer informatie

• Lees de studie in Biogeosciences (Engelstalig)

Tekst: Jan-Markus Homberger; Sasja van Rosmalen; Michel Riksen; Juul Limpens
Beeld: Jan-Markus Homberger (leadfoto: duinvorming op een strand); Jürgen Homberger