Inheemse planten: beenbreek

Eerst even kennismaken. Beenbreek (Narthecium ossifragum) heeft gele, stervormige bloemen en oranje vruchten. De natuurlijke groeiplaats is in venige moerassen en langs vennen. De naam is te danken aan de verdenking dat de plant zwakke botten bij het vee veroorzaakte. Niet zo'n raar idee, de plant staat op kalkarme standplaatsen in bobbelig terreinen waar je makkelijk kan wegzakken en je benen breken. Het vee zal daar wat vaker een gebroken been hebben opgelopen, maar beenbreek had daar geen schuld aan. De familie heet beenbreekfamilie (Nartheciaceae). Nog niet zo lang geleden deelden wetenschappers de plant in bij de leliefamilie. Beenbreek is het enige familielid in de wijde omgeving. Op Corsica groeit nog een zeldzame verwant, en dat was het. In de stad zult u dus zeker geen wilde familieleden aantreffen. 

Geen brekebeen om te kweken

Beenbreek houdt van in een schoon milieu met een constant hoge grondwaterstand. Lastig te kweken? In heempark Dr. Jac. P. Thijssepark in Amstelveen groeien hele velden, vertelt Walter den Hollander, tuinbeheerder in de Hortus Haren. In Hortus Haren vindt u de beenbreek in z’n natuurlijke biotoop (Laarmantuin, een van de Nationale Plantencollecties). Ook hortulanus Gerard van Buiten van de Botanische Tuinen Universiteit Utrecht kweekt de plant met succes: "Zaaien het liefst voor de winter in november-december in vochtige zure veengrond die altijd vochtig (niet nat) is. Laat de potten ‘s winters gewoon buiten staan zodat de natte winterkou erover gaat, dat lokt de kieming uit. Laat de zaailingen, als ze het volgende voorjaar kiemen, rustig een jaar in de zaaipot staan. Pas in het voorjaar daarna verspenen in veengrond met wat scherp zand en dat ook weer constant vochtig houden. Als de plantjes groot genoeg zijn, kun je ze uitplanten in vochtige zure veengrond. Het is wel een geduldkwestie: het kan wel tot vijf jaar na het zaaien duren voor je de eerste bloemen hebt." En u moet om te beginnen wel over zaad beschikken. Cruydt-Hoeck heeft het, dus laat uw plastic zakje voor zadenstroperij vooral thuis. "Wanneer ze eenmaal goed aangeslagen zijn in je eigen hoogveentje in de tuin zullen ze zich ook wel spontaan uitzaaien", verzekert Gerard ons.

Goede spreiding

Waarom was beenbreek kandidaat voor Nationale Bloem? We weten het niet zeker, maar vermoedelijk wilde de jury een goede spreiding van biotopen en plantenfamilies, en daaruit een aansprekende en herkenbare bloem. Het was niet voldoende: beenbreek haalde de top vijf niet. In de natuur moet je beenbreek met een lampje zoeken. En dan alleen in het oosten, zoals te zien is op de verspreidingskaart van Verspreidingsatlas. Als u het schuifje naast de kaart verplaatst, ziet u dat hij vroeger in het oosten van ons land veel algemener was. Een schoon milieu met een constant hoge grondwaterstand, waar vind je dat nog. De plant gaat een verbinding aan met schimmels (mycorrhiza) die de wortels in staat stellen om efficiënt de weinige voedingsstoffen uit de bodem op te nemen. In de winter moeten de groeiplaatsen onder water staan, 's zomers mag de grondwaterspiegel tot niet meer dan tien centimeter onder het maaiveld dalen. Beenbreek haat verdroging.

Laat die kwetsbare gebieden maar met rust als u beenbreek van dichtbij wilt bekijken. Ze staan nat, dichtbij de plant komen geeft gemakkelijk schade. Dan liever naar de botanische tuin. Kijk op de website van de Botanische Tuinen of de plant in uw favoriete tuin staat.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden, met dank aan onder andere Walter den Hollander en Gerard van Buiten
Foto's: Rogier van Vugt (leadfoto: bloemen beenbreek); Eric Gouda; Gerard van Buiten
Afbeelding: Jacob Sturm