Stadsnatuur - van groendak tot groen dak: hoe mossen de steden kleuren

De natuur die we dagelijks passeren, maar weinig opmerken, heeft ons namelijk nooit verlaten. De mossen vormen zo’n ‘verborgen’ soortgroep. In dit artikel geven we kort aan wat het belang is van mossen in de stad en hoe je huis als ideale groeiplaats kan dienen.

Vroeg afgesplitst

Even een korte introductie: de mossen, of Bryophyta in wetenschappelijke termen, zijn een grote groep van basale landplanten. Dit wil zeggen dat ze een van de vroegst afsplitsende takken zijn binnen de evolutionaire stamboom. De mossen omvatten in principe drie afzonderlijke groepen: de mossen in de enge zin van het woord, de hauwmossen en de levermossen. Ze planten zich bijvoorbeeld voort met behulp van sporen in sporenkapsels, die je vaak op stengels ziet uitsteken op het mos (afbeelding hiernaast). Ze kunnen zich ook voorplanten met behulp van zogenaamde propagules, zoals de broedlichamen van het halvemaantjesmos (Lunularia cruciata). Dit is te zien op de foto hieronder. Met behulp van rhizoïden, een draadvormig wortelachtig orgaan, hechten de mossen zich vast aan allerlei verschillende substraten.

Mossen kunnen vrijwel overal op groeien. We zien ze terug op bomen, tussen de voegen van je huis of straat, op stenen, op de arme zandgronden in de duinen of op de overbemeste weides op het platteland. Je vindt ze zelfs op de kunststof tuinstoel die verwaarloosd achterin de tuin staat. Op één plaats komen echter de sterkste soorten mos voor die veel kunnen verduren: op de daken in onze steden. Gebakken door de zinderende hitte van juli en augustus om vervolgens bijna meegesleurd te worden door de liters regen in oktober en november, kunnen enkel de sterksten overleven. Hier komt de erbarmelijke luchtkwaliteit waaruit mossen hun voedingsstoffen opnemen nog bij. Soorten zoals het gewoon muursterretje (Tortula muralis) en gewoon muisjesmos (Grimmia pulvinata) wisten zich aan deze omstandigheden aan te passen.

Voordelen

De mossen die zich op daken weten te handhaven, brengen verschillende voordelen met zich mee voor jou en de directe omgeving. Het eerste en meest intuïtieve voordeel is fotosynthese waarbij ze CO2 vastleggen. Vele handen maken licht werk, en dat is zeker het geval voor mossen. Ondanks dat bomen meer en sneller CO2 kunnen vastleggen, mag het aandeel van mossen niet onderbelicht blijven. Zeker in steden met weinig groene infrastructuur. Het tweede voordeel is het wegvangen van schadelijke stoffen uit de lucht. Aangezien mossen stoffen uit de lucht opnemen, hebben ze van nature een zuiverend effect op de luchtkwaliteit in de buurt. Ten derde hebben mossen een verkoelend effect. Dit zorgt ervoor dat het hitte-eiland effect in de stad kleiner wordt, maar ook dat je huis er een extra isolerende laag er krijgt. Gratis en voor niets.

Onbekend

Deze voordelen van mossen op onze daken zijn nog te vaak onbekend. Zelfs bij het aanleggen van groendaken blijft de rol van mossen nog te vaak onderbelicht. Groendaken zijn fantastische initiatieven waardoor we vanuit een bottom-up benadering de natuur een handje kunnen helpen. Een groendak is een dak dat omgevormd is om vetplanten, kruiden, mossen, korstmossen, en in de meest prestigieuze gevallen zelfs bomen te kunnen huisvesten. Ze zorgen voor lagere energiekosten, een betere luchtkwaliteit en maken dat steden duurzamer worden en beter kunnen omgaan met klimaatverandering. Ondanks de focus op bloemplanten zoals kruiden en vetplanten, kunnen groendaken met mos (mosdaken) een gemakkelijk, goedkoper en veerkrachtig alternatief bieden. Ze hebben namelijk amper tot geen bodemlaag nodig en zijn dunner, waardoor de installatie op bijna alle daken mogelijk is. Bij de meer conventionele groendaken is een bepaalde draagkracht van het dak noodzakelijk.

Mosdaken hoeven echter niet per se aangelegd te worden. Jouw eigen dak kan van nature dienen als een oase van mosbiodiversiteit. Volgens onderzoek in Estland heeft het type dakpan, de hoogte van het dak en de aanwezigheid van bomen een grote invloed op de soorten mos die op je dak voorkomen. De meest voorkomende daken bij ons zijn betonnen dakpannen en kleidakpannen. In Estland kwamen er op de kleidakpannen twintig soorten mos voor en vijftien op betonnen dakpannen. Dit is een mooi aantal voor zo’n extreme leefomgeving. Zouden onze Nederlandse steden het even goed doen?

Als je zelf een bemost dak wilt hebben, kan je het heft zelf in handen nemen en een groendak met mos aanleggen. Of je kan lekker niets doen en de mossen hun gang laten gaan. Wil je toch liever van het mos af? Dan is het afspoelen met een hogedrukreiniger een optie. Weet dat dit echter vaak meer schade aanricht aan je dak dan de mossen zelf. Persoonlijk doe ik liever niets. Voetjes van de grond en genieten van het licht- en donkergroene kleurenpalet op mijn dak.

Meer informatie

• Lees meer in het wetenschappelijke artikel Bryophyte species and communities on various roofing materials, geschreven door E. Rajandu, T. Elvisto, H. Kappel & M. Kaasik, gepubliceerd in Folia Cryptogamica Estonica in 2021.

Tekst: Tim Claerhout, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Pixabay (leadfoto: kasseien overgroeid met mos); David T. Holyoak; Hermann Schachner