Nationaal Park 3.0: een nieuwe benadering tot 'mensinclusieve' nationale parken

De natuur holt achteruit. Het oppervlak aan natuur neemt af door diverse claims die op de ruimte gelegd worden. En de kwaliteit van natuur die behouden is, staat onder zware druk. Het wordt steeds duidelijker dat natuur niet alleen versterkt dient te worden binnen gebieden die ervoor zijn aangemerkt, maar ook daarbuiten.

Van oudsher is het primaire doel van nationale parken het beschermen van natuur en het bewaken van de landschappelijke kwaliteit. Maar het aanwijzen van gebieden als ‘natuur’ heeft als ongewenst neveneffect dat alles buiten deze gebieden als ‘niet-natuur’ wordt beschouwd. Daardoor ontstaat een gevoel van afstand tussen mens en natuur, en verdwijnt het besef dat wij onderdeel zijn van natuur.

Nationaal Park 3.0 is een nieuwe 'mensinclusieve' benadering van nationale parken. Mens-natuurrelaties op maatschappelijk, economisch en cultureel vlak staan centraal, waardoor de afstand die wordt ervaren tussen mens en natuur verkleind wordt, en het draagvlak voor een gezonde natuur vergroot.

Mensinclusief

De natuurkern van een nationaal park en de ‘aantrekkelijkheid’ van het landschap bepalen doorgaans de begrenzing. Gebieden met intensief landgebruik worden uitgesloten. Nationaal Park 3.0 onderscheidt zich van andere nationale parken door juist ook gebieden met intensief landgebruik te omvatten, samen met een nationaal-parkwaardige natuurkern. De vorm van het landschap en ecologische processen daarin zijn de basis voor de begrenzing van het park, ongeacht de mate van menselijke invloed.

Nationaal Park 3.0 is een mensinclusief park, waarin bewoners en gebruikers van het gebied zelf onderdeel worden van het nationale park. Bewoners van dorpen, steden en agrarisch gebied voelen een sterke binding met hun omgeving, waardoor deze gebieden belangrijk zijn voor de gebiedsidentiteit van het park. Door hen expliciet onderdeel te laten zijn, voelen zij zich betrokken bij ‘hun’ park. Het inspireert tot het creëren van een omgeving waarin milieucondities en natuurkwaliteit op orde zijn, binnen én buiten de beschermde natuurgebieden.

Het centraal stellen van mens-natuurrelaties in Nationaal Park 3.0 heeft een stimulerende werking voor bewoners, ondernemers en beleidsmakers in het park. Doordat bestuurlijke grenzen wegvallen, biedt Nationaal Park 3.0 een platform voor het aanpakken van de grote maatschappelijke opgaven van deze tijd, zoals de ontwikkeling naar natuurinclusieve landbouw en steden, maar ook de problematiek rondom stikstof, waterkwaliteit en de energietransitie.

Conceptueel ontwerp

In 2014 nam de Tweede Kamer een plan aan om nationale parken groter en herkenbaarder te maken, met meer activiteit op het gebied van natuureducatie en samenwerking met ondernemers voor het trekken van toeristen: Nationaal Park 2.0.

Nationaal Park 3.0 is een aanvullende benadering om de biodiversiteitscrisis een halt toe te roepen. Doel: een goede leefomgeving en een aantrekkelijk vestigingsklimaat creëren voor mens, plant en dier, overal. Een Nationaal Park 3.0:

• Bevat een natuurkern die een nationaal park waardig is en planologisch goed beschermd is.
• Heeft een historie van synergie tussen natuurwaarden en menselijke gebruik die tot in de huidige tijd zichtbaar is en betekenis heeft.
• Heeft potentie voor en zet aan tot nieuwe vormen van synergie tussen natuurwaarden en huidig en toekomstig menselijk gebruik.
• Draagt bij aan het versterken en verankeren van de verbinding van mensen met natuur en landschap in hun eigen leefomgeving.
• Erkent en omarmt de verwevenheid tussen mens en natuur binnen de contouren van een voor mensen herkenbaar en geomorfologisch en ecologisch samenhangend landschap.
• Vormt een platform waarin de grote maatschappelijke opgaven op een regionale schaal worden aangepakt door bewoners, bedrijven en overheden vanuit betrokkenheid bij en kennis van hun directe omgeving.
• Kan internationaal uitgroeien tot een aansprekend voorbeeld hoe in een dichtbevolkt gebied verschillende waarden van natuur, van gebruikswaarden tot relationele waarden, duurzaam samen kunnen gaan.

Hollandse Duinen

Een voorbeeld van een Nationaal Park 3.0 is Nationaal Park Hollandse Duinen, dat het brede Zuid-Hollandse kustgebied beslaat van Hoek van Holland tot Hillegom. Het is een natuurgebied van internationale allure en werd in 2016 uitgeroepen door het Nederlandse publiek tot één van de drie mooiste natuurgebieden van Nederland.

Mens en natuur zijn hier nauw verbonden: de strandwallen zijn van oudsher bewoond, steden liggen midden in het duingebied en een stad als Den Haag herbergt zelf natuurgebieden. Het versterken van de verbondenheid met het voor mensen bekende en vertrouwde landschap is een van de doelstellingen waaraan in Nationaal Park Hollandse Duinen actief gewerkt wordt. Bijna zestig gebiedspartners zetten zich samen in om de ambities voor de natuur en het landschap in het park te realiseren.

Eén van die partners is het NIOO-KNAW, als trekker van Living Lab B7: een consortium van het NIOO, de Radboud Universiteit, en HAS Green Academy. Doel is het ontwikkelen van kennis en ideeën die op lokale en regionale schaal bijdragen aan biodiversiteitsherstel in het agrarische deel van de Bollenstreek. De gekozen werkvorm, een Living Lab – waarbij in echte praktijksituaties oplossingen gezocht en getest worden – vergroot de kans op slagen en op betrokkenheid van en draagvlak bij de verschillende actoren in het gebied.

Een langere versie van dit artikel is verschenen als essay in het tijdschrift Landschap.

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Ingrid Bertens