Salamanders overwinteren in vogelnesten

In het nest van een meerkoet vind je de gekste dingen. Van zonnebrillen tot mondkapjes, de meerkoet sleept het mee en bouwt er zijn nest van. Condooms, pollepels, zelfs plastic nepplanten… van alles kom je tegen. Auke-Florian Hiemstra onderzoekt deze typische nesten van het Antropoceen, en is nog maar zelden verrast.

Maar toen hij afgelopen jaar samen met stagiair Atze van der Goot nieuwe nesten verzamelde, was hij dat wel. Het was dan wel na de broedtijd, maar zo’n nest bleek nog volop in gebruik, al was dat niet door meerkoeten. Wadend door een ondiepe sloot werd de toplaag van een meerkoetnest opgetild, en kwamen er opeens overwinterende salamanders tevoorschijn!

'Mooi om te zien hoe die salamanders in een lethargische staat daar lagen en langzaam wegkropen dieper in het nest nadat ik de nestkom omhoog tilde. Het was duidelijk dat ze daar in een groepje in winterslaap verkeerden', vertelt Van der Goot. Salamander-expert Manon de Visser werd aangehaakt, en het drietal beschreef de observatie wetenschappelijk in het vaktijdschrift The Herpetological Bulletin.

Salamanders

Het bleken een aantal kleine watersalamanders (Lissotriton vulgaris) te zijn. Sloom van de winterrust kropen ze kort na de ontdekking weer dieper het nest in. Het precieze aantal is onbekend, maar in een kleine hoek van het nest zagen we al zeker vijf exemplaren dicht bij elkaar. De nestkom werd teruggeplaatst om ze niet verder te verstoren.

Nesten van watervogels worden dus blijkbaar gebruikt als overwinterplaats door salamanders. Amfibieënkenner Manon de Visser noemt het typerend dat deze soort zich op zulke onverwachte plekken schuilhoudt. "De kleine watersalamander is hier namelijk één van de meest voorkomende amfibieën en in tegenstelling tot sommige andere salamandersoorten stelt de kleine watersalamander maar weinig eisen aan zijn biotoop. Daarom zul je deze watersalamanders bijvoorbeeld ook zomaar in je tuinvijver aan kunnen treffen. Tenminste: als ze weer uit winterslaap zijn, natuurlijk."

Klimaatverandering?

Als gevolg van klimaatverandering en steeds warmere winters zou de overstap op watervogelnesten, die misschien minder warm zijn dan traditionele overwinterplaatsen, verklaard kunnen worden. Maar de onderzoekers sluiten niet uit dat nesten als overwinterplaats misschien ook simpelweg nog niet eerder onderzocht zijn. Van der Goot: 'Interessant dat amfibieën gebruik maken van watervogelnesten en dat er nog niks over bekend is. Zijn we er eeuwenlang aan voorbij gelopen of is het een nieuwe ontwikkeling? Ik zou ook graag willen weten of die salamanders ook ten prooi kunnen vallen aan meerkoeten terwijl ze in het nest zitten.'

Hotspot

Nesten worden vaker ook door andere soorten bewoond dan puur en alleen door
makers van het nest. Nesten kunnen zelfs een ware hotspot voor biodiversiteit zijn. Andere onderzoekers beschreven al het gebruik van watervogelnesten door platwormen, bloedzuigers, wormen, slakken, krabben, spinnen, insecten, kikkers, waterslangen, en woelratten. Maar ook voor de meerkoet, evenals voor nest-onderzoekers, vervelende parasieten als vogelmijt zijn veelvoorkomend in stadse nesten. Deze worden daarom altijd eerst ingevroren op -20 ℃, voordat deze op nestmateriaal onderzocht kunnen worden. Daaraan, en bij het verzamelen, gaat voortaan een salamander-check vooraf.

Meer informatie

De observatie is beschreven als 'Natural History Note' in The Herpetological Bulletin 162, 2022: 41–42.

Tekst: Auke-Florian Hiemstra, Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Auke-Florian Hiemstra, Naturalis Biodiversity Center; Pixabay