Salamanders aan de wandel

De winter is nog niet officieel afgelopen maar toch lijkt het voorjaar al in aantocht. Veel amfibieën beginnen aan de voorjaarstrek op weg naar hun voortplantingswateren. Met name de 'vroege soorten' zoals watersalamanders, bruine kikkers, heikikkers en gewone padden zijn al op pad. Zo nu en dan zitten er ook al groene kikkers, rugstreeppadden en andere soorten tussen die normaal gesproken later in het voorjaar trekken. 

Tijdens de voorjaarstrek moeten veel dieren drukke wegen oversteken waarbij veel verkeersslachtoffers vallen. Niet alleen de heenweg is gevaarlijk maar ook de weg terug, wanneer de eieren zijn afgezet en de dieren hun zomerhabitat weer opzoeken. Gelukkig zijn er in Nederland veel paddenwerkgroepen die de dieren veilig de weg over helpen steken. Van deze naar schatting 125 werkgroepen zijn er 93 aangesloten bij Padden.nu. Elke dag geven de werkgroepen hun resultaten door, die op de website weergeven worden in een grafiek. 20 tot en met 22 februari waren al goede trekdagen voor kleine watersalamander, gewone pad en bruine kikker.

De grafiek geeft een landelijk beeld van de aanvang van de voorjaarstrek, wanneer er pieken zijn en wanneer de trek weer stopt. Per provincie en per locatie zijn er wel grote verschillen. De naam paddenwerkgroepen doet vermoeden dat vooral padden overgezet worden. De bulk bestaat inderdaad uit padden maar ook onze salamanders, te weten kleine watersalamander, alpenwatersalamander, kamsalamander en vinpootsalamander, trekken naar het water. De salamandertrek blijkt voor velen een onbekend fenomeen.

Salamandertrek

Salamanders vallen vaak minder op bij de jaarlijkse voorjaarstrek van amfibieën omdat ze eerder en bij lagere temperaturen (al vanaf 4^oC) trekken dan kikkers en padden. Vooral in het zuiden van het land en op de hoge zandgronden is dit het geval. Alpenwatersalamanders en kamsalamanders kunnen bij 'warm' winterweer al begin januari naar het water trekken. Bij de relatief warme winters van de afgelopen jaren loont het om in de winter naar trekkende of reeds in het water aanwezige dieren te zoeken. De meeste dieren trekken echter rond half februari, begin maart. Ze bewegen zich langzaam voort en blijven lang op het wegdek zitten. Dit maakt ook minder drukke wegen en fietspaden gevaarlijke barrières voor salamanders. Sommige paddenwerkgroepen richten zich vrijwel volledig op de voorjaarstrek van salamanders over fietspaden. Kleine watersalamanders, een algemene soort, zijn daarbij de meest aangetroffen salamanders (5377 individuen in 2016). De andere soorten zijn minder algemeen en worden minder vaak aangetroffen. Salamandermannen zijn doorgaans eerder bij het voortplantingswater dan vrouwtjes.

Overwinterende salamanders in het water

Niet alle salamanders trekken in het voorjaar. De vinpootsalamander kent een zogenaamde najaarstrek. De dieren trekken in september en oktober vanuit hun zomerhabitat naar het voortplantingswater. Wanneer de winter invalt en ze het water nog niet bereikt hebben, houden ze een winterrust. Dieren die het water wel bereikt hebben overwinteren in het water. In Nederland is het zelfs zo dat het overgrote deel van de vinpootsalamanders in het water overwintert. In mindere mate zijn er ook Alpenwatersalamanders, kleine watersalamanders en kamsalamanders die de winter in het water doorbrengen.

Salamanders en klimaatverandering

Klimaatverandering heeft effect op twee van de meest belangrijke componenten van de voorjaarstrek van amfibieën: regen en temperatuur. Dit heeft waarschijnlijk effect op de ecologie van onze salamandersoorten. Onderzoeken in Noorwegen en Groot-Brittannië naar kleine watersalamander, kamsalamander en vinpootsalamander hebben bijvoorbeeld aangetoond dat deze soorten steeds vroeger aan de voorjaarstrek beginnen. Wat de langetermijneffecten zijn van klimaatverandering op onze inheemse salamanders is vooralsnog onduidelijk. 

Oproep!

RAVON is op zoek naar dode amfibieën voor onderzoek. Zie jij dit (voor)jaar grote hoeveelheden dode kikkers, padden en/of salamanders neem dan alsjeblieft contact op met Annemarieke Spitzen. De dieren mogen ingevroren worden. De dieren moeten nog wel heel zijn. Gedurende het hele jaar kunnen dieren worden aangeleverd. Een ontheffing voor transport wordt verzorgd.

Tekst en foto's: Tariq Stark, RAVON