Drie voor de prijs van één – een natuurpositief voedselsysteem voor biodiversiteit, klimaat en voedselzekerheid

Vorige week bracht het Wereld Natuur Fonds het Living Planet Rapport 2022 uit. Met bijna honderd internationale wetenschappers is de staat van natuur in kaart gebracht, en de resultaten laten weinig aan de verbeelding over.

De natuur holt achteruit: in minder dan vijftig jaar zijn populaties van wilde dieren met gemiddeld 69 procent afgenomen. Het rapport laat zien dat de biodiversiteitscrisis niet op zichzelf staat, maar nauw verbonden is met de klimaatcrisis. Zo is grootschalige ontbossing een belangrijke veroorzaker van klimaatverandering en hebben hitte, droogte, natuurbranden en overstromingen op hun beurt een grote impact op natuur en biodiversiteit.

Huidige voedselsysteem aan de basis

Biodiversiteitsverlies en klimaatverandering vormen de rode draad in het rapport, maar de hoofdoorzaak ligt op ons bord. De manier waarop we voedsel produceren en consumeren is de grootste veroorzaker van natuurverlies en verantwoordelijk voor een derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.

Voor het land dat nodig is voor het houden van vee en de productie van veevoer worden bossen en andere natuur vernietigd. En mest, kunstmest en bestrijdingsmiddelen vervuilen onze bodem, lucht en het water. De leefbaarheid van de planeet komt ook voor ons mensen steeds verder onder druk te staan.

En misschien nog erger, ons huidige voedselsysteem slaagt er zelfs niet in datgene te doen waarvoor het is bedoeld: de wereldbevolking van voldoende en gezond voedsel te voorzien. Op 16 oktober - Wereldvoedseldag - vroeg de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties aandacht voor voedselzekerheid. En moeten we tot  de treurige conclusie komen dat honger en voedselonzekerheid niet af-, maar toeneemt. Op dit moment lijden 345 miljoen mensen in de wereld ernstige acute honger, dat zijn 200 miljoen mensen meer dan in 2019. Ons voedselsysteem scoort dus niet één, niet twee, maar drie keer een dikke onvoldoende.

Ongelijk verdeeld

Als we nog een laag dieper graven zien we wat hieraan ten grondslag ligt: een ongelijke verdeling van voedsel wereldwijd, zowel van de lusten als de lasten. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de productie en consumptie van vlees en zuivel.

Een derde van de akkerbouwgronden wereldwijd wordt ingezet voor de productie van veevoer, terwijl deze grond ook rechtstreeks voedsel voor mensen kan opleveren. Maar liefst 36 procent van de calorieën uit de wereldwijde productie van granen, soja, mais en andere akkerbouwgewassen wordt gebruikt als veevoer. Terwijl vlees en zuivel maar voor 12 procent bijdragen aan de calorieën voor menselijke consumptie. En als je kijkt wie dit vlees en zuivel consumeert, dan zijn dat vooral de mensen in de rijke westerse landen, waar de gemiddelde vlees- en zuivelconsumptie per hoofd van de bevolking een stuk hoger ligt dan in de armere zuidelijke landen. In Europa eten we bijvoorbeeld gemiddeld twee keer zoveel vlees als in Afrika.

Deze realiteit heeft geleid tot perverse situaties: van de alom geprezen graandeal tussen Oekraïne en Rusland ging de helft van het verscheepte graan niet naar honger hot spots, maar naar rijke landen. Mais gebruikt als veevoer voor onze vleesindustrie. Rundvee en sojateelt – de laatste wordt voornamelijk gebruikt als veevoer - zijn daarnaast verreweg de grootste aanjagers van ontbossing en natuurvernietiging. Mede daardoor veroorzaakt de veehouderij twee derde van alle uitstoot van broeikasgassen door landbouw.

De wrange realiteit is dat de armste landen vaak het hardst worden getroffen door de gevolgen van het verlies aan natuur en een veranderend klimaat. Zoals recentelijk de overstromingen in Pakistan laten zien. Tegelijkertijd zijn dit de landen waar de consumptie van vlees het laagst is, en die dus het minste bijdragen aan natuurverlies en de klimaatverandering als gevolg van wat we eten.

Natuurpositief voedselsysteem: goed voor biodiversiteit én mensen

Een belangrijke sleutel voor een eerlijker en duurzamer voedselsysteem, en daarmee voor het oplossen van de biodiversiteits-, klimaat- en voedselzekerheidscrisis, ligt dus in de manier waarop we voedsel produceren en consumeren.

1. We moeten stoppen met de wereldwijde ontbossing en natuurvernietiging voor de productie van ons voedsel en met name veevoer.
2. De huidige beschikbare landbouwgrond moet beter én eerlijker ingezet worden voor de productie van voedsel voor mensen. Dat kan door geen granen, soja en andere voor mensen geschikte gewassen meer te gebruiken als veevoer voor dieren.
3. We zullen - vooral in westerse landen - de consumptie van dierlijke eiwitten moeten verlagen door vaker te kiezen voor plantaardige alternatieven. Dat is ook nog eens gezonder. Overheden, bedrijven, supermarkten en andere partijen kunnen deze omslag actief stimuleren door plantaardige alternatieven aantrekkelijk en goedkoop te maken. Bijvoorbeeld door eindelijk de btw-afschaffing op verse groenten in te voeren.

Maar er is veel meer nodig, zoals het radicaal veranderen van landbouwsubsidies die nu nog destructieve veehouderijsystemen in stand houden, het invoeren van heffingen op veevoer en het aanpassen van handelsverdragen. Ook van belang is dat we ons meer gaan realiseren dat we als consument een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de oplossing door anders te eten.

Laat niemand achter en neem iedereen mee

Het thema van Wereldvoedseldag is leave no one behind. Ik wil daaraan toevoegen: én neem iedereen mee. De omslag naar eerlijk en natuurpositief voedselsysteem komt ons allemaal ten goede. En daarin hebben we allemaal de verantwoordelijkheid om een bijdrage te leveren. Net als bij de klimaatcrisis, moet die verantwoordelijk vooral genomen worden door de landen die er het grootste aandeel in hebben. Nederland speelt daarin - als groot consument en producent van vlees en zuivel én grote importeur van veevoer – een belangrijke rol.

Wetenschappers, vooruitstrevende boeren, natuurorganisaties en consumenten hebben een duidelijke en eenduidige visie van hoe een gezond en duurzaam voedselsysteem er in Nederland uit kan zien. Laten we het momentum en de tientallen miljarden die voor de transitie van de landbouw en de aanpak van klimaat gereserveerd zijn, inzetten om te laten zien dat het kan! Als drie voor de prijs van één: een natuurpositief voedselsysteem voor natuur, klimaat en voedselzekerheid.

Tekst: Natasja Oerlemans, Wereld Natuur Fonds
Foto: Wereld Natuur Fonds