Zeesluis doet sterren rijzen

Op 26 januari 2022 werd de nieuwe Zeesluis IJmuiden officieel in gebruik genomen. Deze enorme sluis is veel groter dan de Noordersluis en zou zelfs de grootste zeesluis ter wereld zijn. De sluis is 18 meter diep. Elke keer als een schip geschut wordt, stroomt er 10.000 ton zout water naar binnen; bijna het dubbele van de Noordersluis. Vanaf het begin is nagedacht over maatregelen om verdere verzilting van het Noordzeekanaal tegen te gaan. Er werd een manier bedacht om zout water te onttrekken en dit al in IJmuiden weer terug naar zee te pompen via het spui en het gemaal. Maar zo ver is het nog niet. Voor zoutwatersoorten staat de deur al ruim een half jaar wijd open. Van tijd tot tijd zien we de gevolgen daarvan boven water komen.

Na zeikers nu ook anjers en sterren

In een NatureToday-bericht van 24 juli 2022 was al te lezen dat bodemorganismen als zakpijpen lijken toe te nemen. Inmiddels trekt ook een typisch zeedier als de Gewone zeester het kanaal verder binnen. Duikers troffen deze soort op 1 augustus aan op een diepte van 13 meter nabij de Wijkertunnel. Dit was de eerste keer dat ze zo ver van zee sterren zagen. Hoewel zeesterren onder bepaalde omstandigheden gevonden zijn bij een zoutgehalte van 8 promille, ongeveer de helft zoeter dan zeewater, wordt als zoutgrens voor de Gewone zeester meestal 16 promille aangehouden. Bij lagere waarden (brakker water) treedt al snel sterfte op. Tot op heden waren er - met uitzondering van de direct aan zee grenzende delen - dan ook geen volwassen zeesterren uit het Noordzeekanaal bekend.

Het is bekend dat zout water zwaarder is dan zoet water en dat in het kanaal sprake is van een duidelijke stratigrafie (gelaagdheid). Dat er nu zeesterren in de diepere delen van het kanaal bij de Wijkertunnel leven, lijkt dus een indicatie dat de zouttong in de diepere waterlagen op dit moment zouter is dan vroeger het geval was. Ook het gebrek aan regen in de afgelopen droogteperiode speelde ongetwijfeld een rol. Een andere indicatie van de toegenomen verziting is de toenemende aanwezigheid van de Zeeanjelier, een zee-anemoon die ook voornamelijk bekend staat als zoutwaterorganisme. Duikers zien grotere aantallen en komen de soort nu ook boven de 13 meter regelmatig tegen.

Het zoute water keren

Als er niets gedaan wordt, blijft er door de 'nieuwe voordeur van de Amsterdamse haven' aanzienlijk meer zout water het Noordzeekanaal instromen dan voorheen het geval was. Dat is niet wenselijk. Natuurlijk is het leuk voor waarnemers en duikers dat er nieuwe soorten te zien en te vinden zijn. En laten we ook de sportvissers die meer zoutwatervissen vangen niet uitsluiten. Maar meer zout water heeft ook schadelijke effecten op de natuur, landbouw, drinkwatervoorziening en op het koel- en/of ander proceswater. Het Noordzeekanaal is verbonden met het Amsterdam-Rijnkanaal waaruit water wordt gebruikt om drinkwater te maken. Bij watertekort gaat er ook water naar de binnendijkse polders. Daar blijft zoet water nodig omdat anders de landbouwfuncties in gevaar komen. Planten en gewassen kunnen nu eenmaal slecht tegen zout water. Het geplande proces van 'selectieve onttrekking' moet de toename van zout water tegengaan. Vandaar dat er in het Binnenspuikanaal een constructie wordt gebouwd waardoor zout water terug naar zee stroomt. Dit wordt een soort 'zoutwater-brievenbus'. Omdat het zoute water zwaarder is dan zoet water, zakt het naar onderen. De constructie is zo gemaakt dat het zoute water door een opening onderin de constructie terug naar zee vloeit. Het op het zoute water drijvende zoete water wordt tegengehouden en blijft in het Noordzeekanaal. Wie hier meer over wil weten kan terecht bij Rijkswaterstaat en op de website van de IJmuidense havens en SHIP.

Naam

Aan de constructie bij IJmuiden om het extra zoute water te keren wordt hard gewerkt. Tot alles af is en ook daadwerkelijk functioneert (voor het gemak gaan we uit van 2025), zal er nog heel wat water naar de zee stromen. Zoet en brak water dan, want het zoute water stroomt voorlopig nog naar binnen in aanzienlijk grotere hoeveelheden dan vroeger het geval was. Intussen hoopt een ieder met taalgevoel en een creatieve geest dat voor de constructie een creatievere naam wordt bedacht dan bij de nieuwe sluis het geval was. Na een uitgebreide prijsvraag met veel fraaie namen, was het resultaat van ruim 5.000 inzendingen...  'Zeesluis IJmuiden'. U mag best even zuchten. Gebaseerd op informatie in de eigen publicaties van RWS en de IJmuider haven over de nu te bouwen constructie lijkt dan 'zoutbrievenbus' al een aardiger voorstel. Andere voorstellen zouden kunnen zijn: 'ziltschild', 'zout knock-out', 'brakspoelbak', 'zoutzakbak' of zelfs gewoon 'zoethouder'. (Eventuele hoofdprijs graag sturen naar Stichting ANEMOON.)

Waarnemingen

Meldingen van mariene- en brakwaterorganismen en van land-, zoetwater- en zeeweekdieren zijn welkom bij Stichting ANEMOON en platforms als Waarneming.nl.

Tekst: Rykel de Bruyne en Ron Offermans, Stichting ANEMOON
Foto's: Ron Offermans (leadfoto: zeester op de bodem van het Noordzeekanaal nabij de Wijkertunnel); Inge van Lente

Met dank aan Martin Melchers voor tekst en advies.