Van stroper naar strijder voor dieren in Zambia

Smoke Phiri heeft de uitstraling van een 'zware jongen'. Zijn imposante gestalte torent uit boven zijn negen kinderen. Ondanks zijn vijftig jaar lijkt hij niets van zijn kracht te hebben verloren. Terwijl hij praat, gebaart hij zelfverzekerd met zijn grote, eeltige handen. Smoke is, eerlijk gezegd, een beetje intimiderend. En dat is niet verrassend, want twintig jaar lang was hij een succesvolle stroper.  

Fotografe Julia Gunther en ik ontmoetten Smoke tijdens een projectbezoek aan chiefdoms in de Malawi-Zambia Transfrontier Conservation Area (TFCA). Het project is een nieuwe samenwerking, sinds 2021, tussen International Fund for Animal Welfare en Community Markets for Conservation (COMACO), die wordt gefinancierd door het Duitse agentschap voor internationale samenwerking GIZ.  

Voedseltekorten dwingen tot stropen

Het project richt zich op kleine boeren met lage inkomens in de chiefdoms Chikomeni en Mwase Mphangwe, weggestopt tussen de nationale parken Lukusuzi in Zambia en Kasungu in Malawi. De chiefdoms strekken zich uit over een corridor voor wilde dieren tussen de niet-omheinde parken, waar het hele jaar door buffels, hyena's, olifanten en andere dieren gebruik van maken.  

Chronische voedseltekorten, mede als gevolg van klimaatverandering en minder markten voor boeren om hun gewassen te verkopen, hebben velen gedwongen om deze dieren te gaan stropen. Het is niet verrassend dat de TFCA een fantastisch jachtgebied was voor stropers als Smoke, die er buffels, koedoes, wrattenzwijnen en een of twee olifanten per week doodden. Hij verkocht het ivoor altijd zo snel als hij kon. Het vlees aten ze op of werd verkocht op lokale markten. In 2003 stopte Smoke met stropen. De reden dat hij stopte is waarom we met hem praatten voor zijn rode bakstenen huis, omringd door velden met de zonnebloemen, sojabonen en pinda's die hij nu verbouwt.

Alternatieve inkomstenbronnen zijn nodig 

Smoke en andere boeren en voormalige stropers waarmee we praatten zeiden allemaal hetzelfde: om te kunnen veranderen hebben mensen alternatieven nodig. Iemand vertellen dat hij moet stoppen met stropen als dat zijn enige bron van inkomsten is, werkt niet. Boeren vertellen dat ze het niet goed doen zonder ze te laten zien hoe ze het anders kunnen doen, werkt ook niet. Ik heb door dit afgelegen deel van Zambia gereisd, waar maar weinig markten zijn, wegen onbegaanbaar worden tijdens het regenseizoen en de meeste mensen al maanden vóór de volgende oogst door hun voedsel heen zijn. Zo simpel is het gewoon.           

Daarom is de aanpak van COMACO zo effectief. Als boeren niet weten hoe ze de vruchtbaarheid van de bodem kunnen verbeteren, laat COMACO zien hoe dat moet. Als boeren hun gewassen niet kunnen verkopen omdat er geen markten zijn, zet COMACO markten op.  

Effectieve aanpak voor natuurbehoud 

COMACO heeft Smoke geleerd wat hij moest weten om boer te kunnen worden. Hij had geen enkele ervaring met het verbouwen van gewassen: hij was al sinds zijn 13e stroper. Hij leerde nieuwe vaardigheden die nodig zijn om groenten te verbouwen, bijen en kippen te houden en te timmeren. Daarnaast leerde hij over duurzame landbouw. Smoke ruilde zijn geweer in voor een schoffel en een paar zakken zaden en keerde terug naar zijn geboortedorp om boer te worden. Hij onderging een opmerkelijke transformatie: van een vernietigende kracht tot een strijder voor het behoud van dit belangrijke landschap.  

Hoewel Smoke één van de meest radicale voorbeelden van transformatie is, richt COMACO zich niet alleen op stropers. De meeste mensen waarmee de organisatie de afgelopen negentien jaar heeft gewerkt, zijn traditionele boeren die zij nu slimme landbouwtechnieken heeft bijgebracht – methodes om de gewasopbrengsten en bodemconditie te verbeteren zonder chemicaliën of meststoffen.  

Overal waar we kwamen, vertelden de boeren me graag wat ze allemaal hadden geleerd: hoe ze het land zo min mogelijk bewerken door een ripper te gebruiken; hoe ze organisch materiaal zoals bladeren of takken gebruiken als meststof; hoe ze koolstof opnemende bomen zoals de Gliricidia sepium planten en hoe ze aardnoten (pinda's) in hun schil bewaren om de verspreiding van aflatoxine - een giftige schimmel die kan leiden tot ernstige gezondheidsschade - te voorkomen. Dit zijn eenvoudige, betaalbare oplossingen die helpen om de kwaliteit en kwantiteit van gewassen te verbeteren.  

Vandaag de dag koopt COMACO de gewassen van Smoke voor meer dan de marktprijs. De gewassen gaan naar hun enorme fabriek in Lundazi, de hoofdstad van het gelijknamige district, net als de oogst van duizenden andere boeren. Tijdens onze rondleiding over het fabrieksterrein zagen we magazijnen vol met tonnen rijst, pinda's, maïs, soja en bonen.  

Er is een laboratorium waar de kwaliteit wordt gecontroleerd en een afdeling die nieuwe producten ontwikkelt. Elders in de fabriek waren arbeiders druk met het klaarmaken van een order voor 300 ton papmix van maïs en soja voor Mary’s Meals, een internationale liefdadigheidsinstelling die schoolmaaltijden verzorgt. Met 150 ton per maand is COMACO inmiddels Zambia's grootste producent van pindakaas. In supermarkten door heel Zambia zijn schappen vol gevuld met de It’s Wild!-producten van COMACO. De schaal van de activiteiten is indrukwekkend. 

Positieve impact voor mens en dier

De positieve impact van deze transformaties is overduidelijk. Dankzij projecten zoals deze kunnen kleine boeren geld verdienen met het verbouwen van voedzame gewassen zonder chemicaliën. Ze hebben een hoger inkomen en meer voedselzekerheid, en zorgen tegelijkertijd voor het land en hun omgeving. 

Het project kent natuurlijk zijn uitdagingen. Het verzorgingsgebied is enorm en veel boeren leven in afgelegen dorpen. Net zoals bij elk gemeenschapsproject staat nooit iedereen er 100 procent achter. Maar als je kijkt naar alles wat dit project heeft opgelost, lijken de resterende problemen triviaal. De voordelen zijn overduidelijk voor de meesten. Ik denk dat dit komt omdat veel deelnemende boeren hun ervaringen met anderen delen en zo ook nieuwe boeren werven voor het project. Veel van COMACO's veldwerkers zijn zelf boeren, wat belangrijk is om het vertrouwen te winnen voor een project zoals dit.

Smoke is nu voorzitter van de Transformed Poachers Association en gaat regelmatig naar de gevangenis van Lundazi om veroordeelde stropers te begeleiden. De twee andere voormalige stropers waarmee we spraken, Ronald Mwale en Edison Mphande Phiri (geen familie van Smoke), lijken blij dat ze niet meer hoeven te stropen. Ze verdienen niet alleen meer geld als boer, maar het verbouwen van gewassen brengt ook minder gevaren met zich mee. Op de laatste strooptocht die hij ooit organiseerde, liepen Ronald en vier andere jagers in de armen van een rangerpatrouille. In het daaropvolgende vuurgevecht kwamen alle vier zijn metgezellen om.

Elita Mwale, een boerin met zeven kinderen, laat ons vol trots haar nieuwe huis, gereedschap, twee ossen, ossenwagen en het winkeltje zien dat ze aan het bouwen is op land dat ze heeft gekocht – allemaal betaald met geld dat ze heeft verdiend met de verkoop van haar gewassen aan COMACO.

In 2021 begon het regenseizoen laat en kon Fainess Ngulube haar gewassen pas later in het jaar oogsten. Eerdere jaren zou een uitgestelde oogst een ramp zijn geweest voor Fainess, een weduwe met vijf kinderen. Maar sinds ze de methodes toepast die ze heeft geleerd van COMACO, heeft ze nog geen een keer zonder eten gezeten. Uitstel van het regenseizoen is geen ramp meer, ze heeft nu genoeg eten voor haar gezin voor een heel jaar. 

Levensveranderende transformatie

En zo zijn er nog veel meer voorbeelden. Je ziet veranderingen overal in de TFCA: de teelt van zonnebloemen in plaats van de jacht op olifanten, de bouw met platen in plaats van aangestampte aarde, de overgang naar duurzamere gereedschappen, van honger naar overschot en van stroper naar strijder. 

Ik schrijf niet over Smoke, Ronald, Edison, Fainess en Elita om een punt te maken, maar ik schrijf over ze omdat ze erkenning verdienen voor de transformatie die ze hebben doorgemaakt. Voor hen en anderen wiens bestaan afhankelijk is van hun relatie met de natuur, heeft de transformatie hun leven veranderd. 

Tekst: Nick Schonfeld, IFAW
Foto's: Julia Gunther, IFAW (leadfoto: voormalig stroper Smoke Phiri in zijn maïsveld in Mwase Mphangwe, Zambia)

IFAW is de enige auteur van dit nieuwsbericht en de geuite meningen zijn die van IFAW en niet die van GIZ.