Hoe gaat het met de Zwarte Specht in Nederland?

Een aantal jaren geleden trokken de provincies Noord-Brabant, Gelderland en Drenthe aan de bel over het aantal Zwarte Spechten in hun beschermde bosgebieden. De aantallen voldeden niet aan de Natura 2000-richtlijnen en bovendien liep het aantal broedparen overal terug. Om het tij te keren, gaven de provincies opdracht aan het OBN om uit te zoeken waar de achteruitgang aan lag en welke beheermaatregelen de Zwarte Specht zouden kunnen helpen.

Begin 2018 presenteerde het OBN een lijst met concrete maatregelen die de kwaliteit van het leefgebied van de Zwarte Specht zouden kunnen verbeteren. Op hoofdlijnen ging het om het vergroten van het aandeel kwijnende bomen en dood hout waarin Zwarte Spechten kunnen foerageren en nestelen. Daarnaast werd er geadviseerd om leefgebieden voor bosmieren, renmieren en boktorren te creëren, het favoriete voedsel van de Zwarte Specht. Hoewel deze maatregelen zeker zouden helpen, wees het OBN er ook op dat een vermindering van de stikstofuitstoot onontbeerlijk is voor het voortbestaan van alle levensgemeenschappen op de droge zandgronden en daarmee ook voor de Zwarte Specht.

Voorzichtige stabilisatie

Hoe gaat het nu, vier jaar later, met de Zwarte Specht? Volgens Jan-Willem Vergeer, meetnetcoördinator bij Sovon, gaat de soort op dit moment in ieder geval niet meer achteruit. “Sinds het begin van de metingen in de jaren 80 was er sprake van een significante afname,” zegt hij. “Maar de laatste jaren zien we een voorzichtige stabilisatie van het aantal Zwarte Spechten in Nederland.” Hij houdt wel een slag om de arm: “Het is een lastige soort om te volgen, omdat hij een fors territorium heeft, dat ook nog eens vaak overlapt met het territorium van andere individuen. Soms ligt overschatting van het aantal op de loer. Als je in een gebied van veertig hectare aan het begin een Zwarte Specht hoort en je hoort er een uur later aan de andere kant van het gebied weer een, is de kans groot dat het dezelfde is. Aan de andere kant gedragen Zwarte Spechten zich soms onopvallend, waardoor ze aan de aandacht kunnen ontsnappen.” Dankzij gericht onderzoek neemt de kennis over deze soort steeds meer toe. Hierdoor worden de monitoringgegevens steeds nauwkeuriger, en kunnen de monitoringgegevens ook steeds beter worden gevalideerd.  

Dood hout en milde winters

Of de Zwarte Specht nu uit de gevarenzone is, kan Vergeer niet met stelligheid zeggen. “Het blijft lastig te voorspellen hoe een soort zich zal ontwikkelen. Ik heb wel het idee dat bosbeheerders steeds beter op de hoogte zijn van het wensenpakket van de Zwarte Specht en dood hout en kwijnende bomen steeds vaker laten staan. Verspreiding van deze kennis zoals de OBN dat doet, draagt daar zeker aan bij.” Volgens Vergeer zijn er echter ook andere factoren die een rol kunnen spelen bij de stabilisatie van het aantal Zwarte Spechten: “De Zwarte Specht is een standvogel, die het hele jaar in Nederland blijft. Extreem strenge winters kunnen dan een negatief effect hebben op de stand. De laatste winters zijn behoorlijk mild geweest, dus dat kan ook in het voordeel van de Zwarte Specht hebben gewerkt.”

Prachtige vogel

Hoe het ook zij, op dit moment is de wonderlijke roep van de Zwarte Specht in veel bossen te horen. ”Ik wandel zelf vaak in het bos bij Nijmegen,” vertelt Vergeer. “Daar is de Zwarte Specht op dit moment erg actief. Hij maakt bijzondere geluiden en als je ooit in de gelegenheid bent om er eentje te zien heb je geluk, want het is een prachtig beest.”

Meer informatie

• Bekijk het OBN-advies uit 2018 No regret maatregelen in relatie tot Zwarte specht (pdf; 0,5 MB)

Tekst: Sofia Opfer, Kennisnetwerk OBN
Foto's: Luuk Vermeer, Saxifraga