Opnieuw in Nederland gezenderde Zeearend omgekomen door windturbine

In de vroege ochtend van 31 januari 2022 vloog de Zeearend vanaf de slaapboom aan de rand van de Oostvaardersplassen het natuurgebied in, waarschijnlijk om te foerageren. Na een korte periode van rust in het moeras vertrok de vogel rond 10:50h in oostelijke richting het gebied uit, stak Rijksweg A6 over en navigeerde de polder van Zuidelijk Flevoland in. Direct na oversteken van de A6 kwam de vogel in een windpark terecht, langs de Roerdomptocht tussen de Ibisweg en de Vogelweg. Net voor 11h werd het dier geraakt door de rotoren van één van de turbines en belandde op de akker ernaast.

De versnellingsmeter van de zender liet zien dat de vogel na de klap niet direct dood was. Tussen 11 en 12 uur bewoog de vogel nog. Daarna registreerde de sensor van de zender geen beweging meer en nam de temperatuur snel af. Tijdens de vondst van het kadaver, op 1 februari 2022, werd bevestigd dat de vogel direct na de aanvaring nog leefde. Beide klauwen waren gevuld met zware klei, waaruit is op te maken dat het dier zich nog een uur lang krampachtig probeerde overeind te houden.

Eerste resultaten sterfte

In 2019, 2020 en 2021 zijn in Nederland vijftien jonge Zeearenden van GPS-zenders voorzien met als doel kennis over de dispersie en overleving van vogels uit de Nederlandse broedpopulatie te verkrijgen. Inmiddels zijn drie vogels gestorven; twee als gevolg van aanvaringen met windturbines en één als gevolg van een botsing met een trein. Dat betekent dat binnen enkele jaren na de geboorte twintig procent stierf, in alle gevallen toe te schrijven aan onnatuurlijke oorzaken. De Zeearend is een langlevende soort die gemakkelijk vijftien tot twintig jaar oud kan worden.

Verbindingszones

Uit het onderzoek met zenders komt naar voren dat jonge Zeearenden in Nederland regelmatig heen en weer pendelen tussen belangrijke hotspots in de regio’s van Noord- en Midden-Nederland, en de Zoete Delta. Voor Midden-Nederland is er op landschapsschaal een belangrijke verbinding tussen de kerngebieden in Flevoland en de Veluwe. Vogels die in de Oostvaardersplassen verblijven, vliegen hierbij regelmatig naar de Veluwerandmeren en naar gebieden op de Veluwe en terug. Hierbij moeten de vogels de grootschalige windparken in Flevoland passeren. Omdat het aantal broedparen van Zeearenden in Nederland nog toeneemt, zal ook het aantal pendelvluchten tussen natuurgebieden frequenter gaan plaatsvinden. Met de ontwikkeling van Nationaal Park Nieuw Land worden de belangrijke natuurgebieden Lepelaarplassen, Oostvaardersplassen, Marker Wadden en Trintelzand opgeschaald en verbonden. Zeearenden blijken die gebieden al in samenhangende voedselvluchten te exploiteren, in relatie tot de toenemende populaties watervogels waar ze op jagen. Daarmee ontstaat ook extra ruimte voor nieuwe broedplaatsen voor Zeearenden en andere roofvogels. Omdat het aantal vliegbewegingen van vogels naar verwachting nog zal toenemen, zullen zowel de bestaande als nog geplande windparken een groeiend probleem gaan vormen als gevolg van de extra te verwachten sterfte door aanvaringen met turbines. Ook andere ontwikkelingen, zoals de opening van het vliegveld Lelystad voor grote vliegtuigen, zullen in dit verband een toenemend risico opleveren.

Aanvaringsrisico’s in Flevoland

Om aanvaringsrisico’s te onderzoeken worden ‘hoge-resolutiedata’ gebruikt om het driedimensionale vlieggedrag nauwkeurig in kaart te brengen. Naast geolocatie wordt daarbij ook de vlieghoogte geregistreerd. Recent onderzoek naar de risico’s in Flevoland, in opdracht van de provincie, wijst uit dat Zeearenden die door Flevoland vliegen voor een groot deel van de vliegtijd op 'gevaarlijke hoogte' vliegen, dat wil zeggen binnen het bereik van de steeds hoger geworden windturbines. In de milieueffectrapportage van Windpark Zeewolde werd nog verondersteld dat effecten op Zeearenden vooraf konden worden uitgesloten door een voorspeld "zeer beperkt aantal vliegbewegingen”, maar de zendergegevens laten een ander beeld zien. Hoewel de bewegingen van de Zeearenden geconcentreerd zijn in de Oostvaardersplassen en op en rond de Randmeren, vinden er ook regelmatig risicovolle vluchten plaats in de Flevolandse polders. Dit wordt ondertussen bevestigd door de gevonden slachtoffers – in de afgelopen vier jaar werden twee Zeearenden gevonden als slachtoffer van een aanvaring met een turbine in Windpark Zeewolde. Dit is bovendien een minimum aantal, omdat bij uitblijven van slachtoffermonitoring de meeste vogels niet gevonden zullen worden.

Mitigerende maatregelen

Maatregelen om aanvaringen van kwetsbare vogels zoals roofvogels met turbines te minimaliseren zijn in Nederland vooralsnog zeer beperkt. Om slachtoffers van windturbines te beperken is een detectiesysteem ontwikkeld dat naderende vogels, waaronder Zeearenden, registreert en afwerend geluid of een stilstandvoorziening van de windturbine gebruikt. Dit systeem wordt momenteel alleen toegepast in windpark Krammer en in een windpark op Oost-Flakkee in het Krammer-Volkerak. Een andere mogelijke maatregel is het periodiek stilzetten van turbines in de periode waarin de kans op aanvaringen het grootst is en op locaties waar die kans het grootst is. Momenteel vindt in de provincie Groningen onderzoek plaats naar het zwart verven van één van de wieken van een turbine. In het buitenland heeft dit gezorgd voor een vermindering van zeventig procent onder vogelslachtoffers. Beter is om al tijdens de planfase goed rekening te houden met vliegbewegingen van Zeearenden en andere vogels door geen windparken aan te leggen op risicovolle locaties.

Het onderzoek wordt uitgevoerd door de Werkgroep Zeearend Nederland en Wageningen Environmental Research en gefinancierd door de provincie Zuid-Holland, provincie Zeeland, provincie Flevoland, Staatsbosbeheer, het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Bettie Wiegman fonds.

Meer informatie

• Vliegbewegingen van in Nederland gezenderde Zeearenden
• In 2021 omgekomen Zeearend door een aanvaring met een windturbine

Tekst: Stef van Rijn, Dirk van Straalen en Ralph Buij
Foto’s: Mennobart van Eerden; Werkgroep Zeearend Nederland