2020: een bijzonder jaar voor de luchtkwaliteit

De Atlas Leefomgeving actualiseert elk jaar de luchtkwaliteitskaarten. De nieuwste kaarten tonen dat de concentraties stikstofdioxide en fijnstof in 2020 aanzienlijk lager waren dan in 2019. Dit was eerder te zien op de grootschalige concentratie- en depositiekaarten van het RIVM. Voor stikstofdioxide lagen de achtergrondconcentraties in heel Nederland ongeveer twintig procent lager. Voor fijnstof lag de daling tussen de tien procent en vijftien procent. Het mooie aan de Atlas-kaarten is dat je in kunt zoomen op jouw eigen buurt en zelfs jouw eigen straat. Zo kun je kijken hoe schoon de lucht was in 2020 in jouw eigen omgeving. 

Maar ook vóór corona daalden de concentraties al. Die dalende trend is te zien op twee nieuwe GIF’jes die de jaargemiddelde fijnstofconcentratie en stikstofconcentratie van 2013 tot 2020 tonen. Klik op de plaatjes hieronder om de GIF'jes te bekijken. 

Gezondheidseffecten van luchtvervuiling

Door luchtvervuiling kunnen luchtwegklachten en hart- en vaataandoeningen verergeren. Luchtvervuiling kan ook longkanker veroorzaken. De WHO zette alle (nieuwe) bewijslast voor sterfte aan deze ziektes op een rij en bevestigde dat er geen ‘veilige’ niveaus bestaan. Ook bij lage concentraties treden nadelige gezondheidseffecten op. In de infographic uit een internationaal e-magazine (pdf: 6.5 MB) zie je wie (extra) kwetsbaar zijn voor luchtvervuiling. 

Nieuwe WHO-advieswaarden en Europese grenswaarden

De World Health Organization (WHO) bracht in september 2021 nieuwe advieswaarden uit. Die waarden liggen lager dan de advieswaarden uit 2005. Zo is de advieswaarde voor stikstofdioxide vier keer lager dan de oude advieswaarde. De advieswaarde voor fijnstof (PM2,5) halveerde. PM2,5 zijn fijnstofdeeltjes (‘particulate matter’) met een diameter kleiner dan 2,5 µg/m³. De advieswaarden van de WHO zijn niet in de wet vastgelegd. Er zijn wel wettelijke Europese normen, die ‘grenswaarden’ worden genoemd. In de tabel zie je het verschil tussen de EU-grenswaarden en de WHO-advieswaarden voor de jaargemiddelde concentraties stikstofdioxide en PM2,5. 

Europese grenswaarden en oude versus nieuwe WHO-advieswaarden. Zie voor een volledig overzicht: Infomil en World Health Organization, 2021. 

Stikstofdioxide onder Europese grenswaarden in 2020 

Nederland voldeed in 2020 langs verkeerswegen voor het eerst aan de Europese grenswaarden voor stikstofdioxide. Dat blijkt uit de jaarlijkse rapportage van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Op de Atlas-kaart zie je in 2020 een groter lichtgrijs gebied in het noorden en noordoosten dan in 2019. Daar zijn de concentraties lager dan 10 µg/m³ (de nieuwe WHO advieswaarde). Maar je ziet – ook in 2020 - steden en snelwegen geel oplichten in het midden en westen. Daar zijn de concentraties gemiddeld twee tot drie keer zo hoog als de nieuwe WHO-advieswaarde. En dat zijn nou juist de gebieden waar veel mensen wonen. En nog meer mensen zullen gaan wonen.

Effect wegverkeer op luchtkwaliteit 

Wegverkeer is een van de belangrijkste veroorzakers van stikstofdioxide. Het autoverkeer nam af, vooral in de eerste lockdown. Het RIVM bekeek wat de daling van het autoverkeer betekende voor de luchtkwaliteit. Deze studie ging over de periode van maart tot en met half mei 2020. Het instituut analyseerde metingen van fijnstof en stikstofdioxide. Daarbij hielden de onderzoekers rekening met de effecten van het weer, om zo de effecten van de lockdown te kunnen zien. Uit hun onderzoek bleek dat de stikstofconcentratie daalde met 18 tot 30 procent en de fijnstofconcentratie (PM2.5) met 20 procent. Ook blijkt er een duidelijke relatie tussen de daling in autoverkeer en de daling in de stikstofdioxideconcentratie (zie de grafiek hieronder).     

Ook minder fijnstof in 2020

Langs verkeerswegen waren ook de concentraties fijnstof onder de Europese grenswaarden in 2020, op een stuk weg in Velsen na. Op de kaart van fijnstof (PM2,5) van 2020 zie je dat de concentraties over het algemeen lager waren dan in 2019. In het noorden en noordoosten zie je een groot donkerblauw gebied in 2020. Daar zijn de concentraties tussen de 5 en 7 µg/m3 en de nieuwe WHO-advieswaarde is 5 µg/m3. Het patroon is hetzelfde als in 2019. Je ziet meer fijnstof in het stedelijk gebied en in gebieden met veel veehouderij. Waar bij stikstofdioxide de concentraties vooral hoger zijn langs (snel)wegen en in binnensteden, zie je bij fijnstof dat concentraties in een groot gebied zijn verhoogd. Overschrijding van de Europese grenswaarden voor fijnstof zijn er in 2020 op het niveau van woningen in het zuidoosten van Noord-Brabant, het noorden van Limburg en in de Gelderse Vallei.  

Stap op de fiets

Met bijvoorbeeld het Schone Lucht Akkoord werken overheden aan een verdere verbetering van de luchtkwaliteit. Ook het stikstofbeleid helpt om fijnstof te verminderen, want uit ammoniak kan fijnstof ontstaan. Daarnaast kan het klimaatbeleid bijdragen aan schone lucht. Minder gebruik van fossiele brandstoffen leidt tot minder CO₂ én tot minder stikstofdioxide en fijnstof in de lucht. En minder luchtvervuiling betekent minder ziekte en een langere levensduur. Genoeg reden dus om ook na corona (deels) thuis te werken. Of je auto te laten staan en de fiets te pakken naar je werk – dat is gelijk een booster voor je gezondheid!  

Meer informatie

• Pak een fietsroute met minder luchtvervuiling met Atlas Leefomgeving.
• Bekijk onze nieuwe thema-pagina's Lucht op Atlas Leefomgeving.
• Check de luchtkwaliteit in het jaar vóór COVID-19.
• Het verbeteren van de luchtkwaliteit leidt altijd tot gezondheidswinst
• Hoe is de luchtkwaliteit verdeeld over Nederland en Europa?
• Bekijk de pagina's Stikstofdioxide en Fijnstof (PM2,5) op Compendium voor de Leefomgeving

Tekst: Dieneke Schram-Bijkerk, Atlas Leefomgeving
Foto's: Purebudget
Kaarten: Atlas Leefomgeving
Infografic: The Steering Committee of the Transport, Health and Environment Pan-European Programme 2021
Grafiek: Velders et al. 2020