Hoe is de luchtkwaliteit verdeeld over Nederland en Europa?

Het rapport Healthy Environment, Healthy Lives van het Europese Milieuagentschap (EEA) van 8 september 2020 beschrijft de invloed van het milieu op de gezondheid. Niet alleen luchtvervuiling komt aan bod, maar ook bijvoorbeeld geluid en chemische stoffen in water. Van alle milieufactoren komt het meeste gezondheidsverlies door luchtvervuiling, schrijft de EEA. In 2018 kwam het RIVM tot dezelfde conclusie voor de situatie in Nederland, in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning. 

Door luchtvervuiling kunnen luchtwegklachten en hart- en vaatziekten ontstaan of verergeren. Vermoedelijk heeft het ook invloed op diabetes en dementie en de ontwikkeling van longen en hersenen van kinderen, volgens het IBO-rapport Luchtkwaliteit uit 2019.

Luchtkwaliteit in Nederland in 2018

Als je kijkt naar lucht en gezondheidseffecten op de lange termijn zijn fijnstof en stikstofdioxide belangrijk. De Atlas Leefomgeving heeft daar kaarten van. Afgelopen maand hebben we de luchtkaarten van 2018 toegevoegd. Behalve metingen zijn ook berekeningen nodig om de kaarten te maken. Het RIVM verzamelt en controleert bijvoorbeeld verkeersgegevens. Het kost daarom tijd voordat de kaart in de Atlas komt.

Op de kaart voor fijnstof (PM 2,5; 'Particulate Matter', deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer) zie je meer fijnstof in stedelijke gebieden en op plekken met grote veestallen of industrie. Daar zie je gele vlekken, in de noordelijke provincies kleurt de kaart blauw. In de Atlas kun je van elke plek in Nederland zien hoeveel fijnstof er ongeveer was in 2018. Benieuwd naar een bepaalde locatie? Klik in het linkermenu van de kaartviewer op ‘i’ en klik vervolgens op een willekeurige locatie in de kaart. Sneek valt in 2018 bijvoorbeeld in de categorie van 8 tot 10 microgram per kubieke meter (ug/m3). De stad Utrecht zit in de categorie 13 tot 14 ug/m3 in 2018.

Op de kaart van stikstofdioxide kun je stedelijke gebieden geel/rood zien oplichten. Ook zie je hogere niveaus langs drukke wegen, doordat stikstofdioxide in de uitlaatgassen van verkeer zit. Sneek valt grotendeels in de categorie 12-14 (ug/m3). Langs de snelweg A7 zijn ook plekken met 14-16 (ug/m3). De stad Utrecht heeft plekken met 20-25 (ug/m3), maar ook met 35-39 (ug/m3). Stikstofdioxide verschilt meer van plek tot plek dan fijnstof.

Luchtkwaliteit over de grenzen heen

Het EEA-rapport geeft ons een inkijkje in de verdeling van luchtvervuiling over de grenzen heen. In Scandinavië en IJsland was de concentratie fijnstof (PM 2,5) gemiddeld minder dan 5 ug/m3 in 2018.  Grote delen van Oost-Europa en Noord-Italië hadden (ruim) drie keer zo hoge concentraties. Daar zag je concentraties tussen de 15 en 20 ug/m3 in 2018. De roze/rode gebieden geven aan waar de niveaus boven de 20 en 25 ug/m3 waren. Nederland zit met 10-15 ug/m3 in de middenmoot.

De verschillen in fijnstofniveaus komen volgens de EEA voor een deel door verschillen in energieopwekking. Zo worden in Oost- en Zuid-Europa vaker hout en kolen gebruikt voor het verwarmen van huizen. Dat is vervuilender dan gasgebruik en zonne- en windenergie. In sommige regio’s, zoals de Povlakte in Noord-Italië, speelt de bijzondere ligging een rol. 

Stikstofdioxide anders verdeeld dan fijnstof

Voor stikstofdioxide ziet de kaart van Europa er anders uit. De concentraties zijn hoger in grote stedelijke gebieden. Dit komt door lokale bronnen zoals verkeer. Grote delen van Nederland zitten eerder wat aan de relatief hoge dan aan de lage kant.

Dalende concentraties

Voor fijnstof en stikstofdioxide verwacht de EEA dat de concentraties de komende jaren gaan dalen. Die daling is al begonnen sinds eind jaren negentig toen roetfilters in auto’s verplicht werden. In de Atlas lieten we de ontwikkeling tussen 2013 en 2017 in Nederland zien (op de site heeft het Atlasteam nu ook 2018 toegevoegd). ook het RIVM verwacht dat de concentraties in de toekomst (pdf; 3 MB) dalen.

Meer weten over luchtvervuiling en/of COVID-19?

• Kijk de de webinar van ‘Friends of Europe’ terug. Europese experts bespraken het EEA-rapport in het licht van de COVID-19 crisis.
• Bekijk het thema Lucht op Atlas Leefomgeving
• Bekijk rapport Healthy Environment, Healthy Lives (EEA) 
• Kijk op Check je plek hoe de luchtkwaliteit in jouw buurt is. 

Tekst: Dieneke Schram, Atlas Leefomgeving
Foto's/illustraties: Pixabay, rapport Healthy Environment, Healthy Lives (EEA)
Kaarten: Atlas Leefomgeving