Check de luchtkwaliteit in het jaar vóór COVID-19

Schone lucht is belangrijk voor onze gezondheid. Niet voor niets overweegt één op de acht longpatiënten wel eens om te verhuizen naar een plek met schonere lucht. Dit blijkt uit de Longmonitor van het onderzoeksinstituut Nivel. Vele jaren van onderzoek laten zien dat langdurige blootstelling aan luchtverontreiniging kan leiden tot luchtwegklachten en hart- en vaatziekten of deze verergeren. 

Daling van fijnstof in de lucht zet door

De kaarten van fijnstof tussen 2013 en 2019 laten zien dat de hoeveelheid fijnstof (PM10) in de lucht gedaald is. In 2013 en 2014 kleurden het midden en zuiden van het land nog geel tot oranje-rood. Met andere woorden, hier waren de concentraties hoger dan 21 microgram per kubieke meter. Dit is hoger dan de WHO-advieswaarde voor PM10 van 20 microgram per kubieke meter. 



Tussen 2017 en 2018 zagen we, mede door de weersomstandigheden, niet echt een daling. Maar met de nieuwe kaart van 2019 zie je dat de daling doorzet en meer gebieden blauw zijn. Zo duikt het oosten weer onder de 20 microgram per kubieke meter.

De dalende trend is al voor 2013 waarneembaar. Zo laat de trendanalyse over de periode 2008-2015 een afname van gemiddeld 0,9 microgram per kubieke meter per jaar zien en zijn de gemeten jaargemiddelde PM₁₀-concentraties de afgelopen twintig jaar gehalveerd. Rond de eeuwwisseling schommelden de concentraties nog rond de 35 microgram per kubieke meter. Op sommige (rode) plekken is dat nog steeds het geval; rond de havens en in gebieden met veel veehouderij. 

Ook minder stikstofdioxide in 2019

Ook de concentraties stikstofdioxide waren in 2019 gemiddeld iets (circa 5 procent (pdf: 2,5 MB)) lager dan in 2018. De daling van stikstofdioxide tussen 2013 en 2019 is minder sterk dan die voor fijnstof. Maar op de kaart van 2019 zie je duidelijk meer blauwe gebieden, bijvoorbeeld in het zuidwesten. Dat gebied kleurde in voorgaande jaren overwegend geel tot rood. In het grootste deel van het land worden de grenswaarden gehaald, op een enkele straat in Amsterdam en Arnhem na.

Smogalarm en stookalerts in 2019

In de Atlas Leefomgeving staan ook kaarten van de luchtkwaliteit op dit moment. Het RIVM en het KNMI houden de luchtkwaliteit en de weersomstandigheden in de gaten om mensen te waarschuwen als de luchtkwaliteit tijdelijk minder goed is. In 2019 werd bijvoorbeeld eind juli een smogalarm afgegeven. In het najaar van 2019 startte het RIVM met het uitgeven van stookalerts op momenten dat het beter is geen hout te stoken. Dat was voor een aantal provincies aan de orde op 30 november en voor het hele land op Oudejaarsdag.

Verdere daling verwacht tussen 2020 en 2030

De grootschalige daling komt door ontwikkelingen in heel Europa. Lokaal helpen bijvoorbeeld schonere auto’s en maatregelen als milieuzones en autoluwe gebieden in de stad. In steden met milieuzones mogen dieselauto’s en/of vrachtwagens de binnenstad niet meer in. In autoluwe steden mogen bijvoorbeeld alleen bewoners de binnenstad nog inrijden, zoals sinds kort in Amersfoort.

De komende jaren zet de daling naar verwachting door, zowel voor stikstofdioxide als voor fijnstof. Elektrisch vervoer helpt daarbij, al verdwijnt de uitstoot van fijnstof van verkeer niet helemaal. Ook remblokken, banden en slijtage van het wegoppervlak zorgen namelijk voor fijnstof. Nu de bijdrage van verkeer lager wordt, stijgt het aandeel van houtrook aan de concentraties. Op onze webpagina ‘houtrook: wat kan ik doen om overlast te voorkomen’ geven we daarom tips.

Effect van eerste lockdown

COVID-19 maatregelen zorgden in 2020 ook voor dalende concentraties fijnstof en stikstofdioxide. Uit onderzoek van RIVM en DCMR Rijnmond blijkt dat de luchtkwaliteit door eerste lockdown beter was dan verwacht. In het voorjaar van 2020 daalden de gemeten concentraties stikstofdioxide en fijnstof tussen tien en dertig procent. Dit is meer dan eerder werd ingeschat. We zijn daarom benieuwd naar de luchtkaarten uit 2020. Zien we de daling ook in de jaargemiddelden terug?  

Gezondheidswinst van minimaal vijftig procent in 2030

Met het Schone Lucht Akkoord werken 71 gemeenten, 11 provincies en de Rijksoverheid aan een permanente verbetering van de luchtkwaliteit. Het akkoord is nu één jaar oud; het werd in januari 2020 getekend. Het doel is om een gezondheidswinst van minimaal vijftig procent in 2030 te boeken ten opzichte van 2016 met de aanpak van binnenlandse bronnen. Goed nieuws dus voor ons allen, en vooral voor long- of astmapatiënten. Hopelijk hoeven zij dan niet meer te verhuizen om schone lucht in te ademen.

Wat kun je zelf doen?

Help je ook mee om te zorgen voor schone lucht? Laat je auto wat vaker staan en neem de fiets! Kijk voor meer tips op Milieucentraal of bij 'Zelf doen' binnen ons thema Lucht. Of zorg dat je minder last hebt van luchtverontreiniging. Hoe? Simpel. Ventileer je huis bijvoorbeeld niet tijdens de spits of ga niet hardlopen langs een drukke weg. Ben je op zoek naar plekken met minder luchtverontreiniging? Met onze vernieuwde Check-Je-Plek kun je overal in Nederland de luchtkwaliteit checken.

Meer weten?

• Verbeteren van luchtkwaliteit leidt altijd tot gezondheidswinst (Atlas Leefomgeving, 2019).
• Hoe is de luchtkwaliteit verdeeld over Nederland en Europa? (Atlas Leefomgeving, 2020).
• Het effect van de eerste lockdown op de luchtkwaliteit (RIVM, 2021).
• Rapport voor het Europees Parlement over de rol van luchtverontreiniging voor de incidentie en de ernst van COVID-19 besmettingen (januari 2021) (pdf: 3,0 MB).
• Factsheet van het NIVEL-onderzoek onder longpatiënten (2020) (pdf: 651 KB).
• De ‘samen meten’-website geeft een overzicht van verschillende (burger)projecten waarin luchtmetingen worden gekoppeld aan houtrook.

Tekst: Dieneke Schram, Atlas Leefomgeving
Kaartmateriaal: Atlas Leefomgeving
Foto's: Pure Budget