Geen vreemde snoeshaan, maar bijzondere sprinkhaan: de wrattenbijter in Gelderland

Een bijzonder beestje met een bijzondere naam: Zweedse boeren lieten zich door deze sprinkhaan bijten om van hun wratten af te komen. Althans, zo gaat het verhaal. Wrattenbijter dus. Met drie à vier centimeter één van de grootste sabelsprinkhanen van Nederland. Vooralsnog, want de sprinkhaan wordt sterk bedreigd.

Actieve soortenbescherming

De wrattenbijter kwam vroeger in bijna heel Nederland voor op droge heide, heischrale graslanden en kruidenakkers. Helaas ging de populatie steeds verder achteruit. Nu komt de soort alleen nog voor op de kruidenakkers van Staatsbosbeheer in de Overasseltse en Hatertse vennen. Slechts twee deelpopulaties, hemelsbreed driehonderd meter van elkaar.

Als we niets doen verdwijnt de wrattenbijter helemaal uit Nederland. De provincie Gelderland heeft de wrattenbijter daarom aangewezen als prioritaire soort voor actieve soortenbescherming. Met extra maatregelen probeert de provincie deze sprinkhaan voor Gelderland te behouden.

Veeleisend

Het is niet voor niets zo lastig om de wrattenbijter te beschermen. Hij stelt uiteenlopende eisen aan zijn leefomgeving. Het vrouwtje heeft een plek nodig met los zand om haar eitjes af te zetten. De eitjes moeten warm en beschut liggen en niet te droog. Op open plekken warmen de sprinkhanen zich op, dichtere vegetatie dient als bescherming tegen regen, extreem hoge temperaturen en predatoren. En dan vraagt het mannetje nog dichtere graspollen en kruiden als zangpost.

Kruidenstroken als leefgebied

Sinds 2015 werkt Bureau Natuurbalans samen met Staatsbosbeheer aan een nieuwe inrichting van de akkers. De akkers zijn kruidenrijk met onder andere bleekgele hennepnetel, korensla, akkerleeuwenbek en groot spiegelklokje. Rondom en dwars door de akkers zijn daarnaast permanente kruidenstroken aangelegd. Zo zijn ook na de oogst van de akker nog volop bloemen aanwezig. Door jaarlijks een kwart van de kruidenstroken om te ploegen zijn alle stadia van bodembedekking voorhanden: van open zand tot een dichte kruidenbezetting. Aan de wrattenbijter de keuze om de beste ei-afzetplek te kiezen. Ook soorten als de kleine parelmoervlinder profiteren van de permanent aanwezige akkerviooltjes (ei-afzet) en nectarplanten.

Dankzij de nieuwe inrichting zijn de twee deelpopulaties weer op een gezond niveau. Door de tussenliggende bosstrook om te vormen naar heide en heischraal grasland, zijn de populaties ook weer verbonden. De nieuwe strook werd in 2018 voor het eerst door wrattenbijters bevolkt.

Verspreiden naar nieuwe akkers

De volgende stap is verspreiding naar andere, potentieel geschikte akkers. Daarom is in 2018 een kweekprogramma begonnen. Nimfen zijn gevangen en in kassen van de Radboud Universiteit Nijmegen verder opgekweekt. Na paring zijn de sprinkhanen in 2019 uitgezet in de kruidenstrook van de potentieel geschikte kruidenakkers. In kooien van enkele meters breed konden de sprinkhanen veilig hun eitjes afzetten. En met succes! De eerste nakomelingen hebben in juli 2020 en 2021 van zich laten horen. Daarnaast worden sprinkhanen verder in gevangenschap opgekweekt om ook in andere akkers uit te kunnen zetten.

Naar een akkernetwerk

De oorspronkelijke vindplaatsen en de nieuw bevolkte akkers liggen relatief dicht bij elkaar, maar tussenliggende agrarische gronden en particuliere terreinen zijn een te grote barrière voor verspreiding en uitwisseling van de wrattenbijter. Om de soort duurzaam voor het vennengebied in Gelderland te behouden liggen plannen klaar om de akkers met elkaar te verbinden. Zo’n akkernetwerk biedt hoge natuurwaarden, voor de wrattenbijter, maar ook voor andere fauna en akkerplanten. Daarnaast ontstaan recreatieve waarden: een rondje akkernetwerk kleurt de dag net zo mooi als een ommetje langs de wateren van de Overasseltse en Hatertse vennen. 

De wrattenbijter staat vandaag ook als onderwerp op het programma van de Gelderse biodiversiteitsdag.

Tekst: René Krekels, Peter Hoppenbrouwers en Jeroen van Leeuwen, Bureau Natuurbalans – Limes Divergens, Provincie Gelderland en Staatsbosbeheer
Foto’s: René Krekels