Stoepplantje van de week: zwarte nachtschade

Op de ene plek op de aarde wordt zwarte nachtschade geteeld - als groente, voor de bessen, als sierplant of om zijn geneeskrachtige werking. Elders wordt de plant als hinderlijk onkruid gezien en bestreden. Helaas zitten wij Nederlanders in het kamp ‘hinderlijk onkruid’. Op zich te begrijpen, aangezien de aardappelteelt in Nederland groot is. Zowel de aardappel (Solanum tuberosum) als de zwarte nachtschade (Solanum nigrum) behoren tot de nachtschadefamilie, zelfs tot hetzelfde geslacht, Solanum, en hebben dus veel eigenschappen gemeen. Zwarte nachtschade in een aardappelakker bestrijden met herbiciden betekent meteen de aardappel zelf bestrijden. Wieden tussen rijen aardappelplanten gaat het best als ze nog klein zijn. Zwarte nachtschade kiemt laat, aardappelplanten kunnen dan al groot zijn.

Ondersoorten

Zwarte nachtschade lijkt in het eerste opzicht een duidelijk afgebakende soort te zijn. Vaak echter wordt naast de ‘echte’ zwarte nachtschade (Solanum nigrum subspecies nigrum) de ondersoort beklierde nachtschade (S. nigrum subsp. schultesii) onderkend. Die wordt gekenmerkt door lange afstaande klierharen op de steel.

Op de website Waarneming.nl worden nog vier ondersoorten gemeld: memphiticum (violette tinten), chlorocarpum (rijpe vrucht groen), humile (rijpe vrucht groengeel, stengel liggend) en rubrum (rijpe vrucht rood). Moleculair onderzoek kan een verdeling in ondersoorten echter niet bevestigen.

Zwarte nachtschade is nauw verwant aan andere soorten nachtschade met oranje of zwarte bessen. Soms worden ze tezamen geclassificeerd als ondersoorten van zwarte nachtschade en wordt de overkoepelende soort het Solanum nigrum-complex genoemd. Deze groep soorten wordt gekenmerkt door schermvormig gerangschikte witte bloemen, groene of zwarte vruchten en het ontbreken van stekels. Ze kunnen onderling kruisen of tussenvormen hebben.

Voedsel

Nader onderzoek naar een goede opdeling in (onder)soorten lijkt geen luxe. Zwarte nachtschade wordt zowel als voedsel (blad en bessen), als voor geneeskrachtige toepassingen gebruikt, maar is  ook giftig. Het gif (alkaloïden zoals solanine) is voor de plant nuttig als middel om vraat te voorkomen. Het giftigst lijken de onrijpe groene bessen te zijn. Sowieso is groen bij de nachtschadefamilie een aanwijzing voor gif. Denk maar aan groene plekken op aardappelen of aan nog groene tomaten. Het gifgehalte kan beïnvloed worden door de omstandigheden (bodem, klimaat, leeftijd plant) tijdens de groei. Het gifgehalte lijkt bij het ouder worden van de plant af te nemen. Daarnaast bezitten de ondersoorten mogelijk sowieso een verschillend gehalte aan gif.

Hoe dan ook zijn kinderen gestorven na het eten van groene bessen. Ook lijkt vee te zijn gestorven na het eten van de bladeren. Daar staat tegenover dat rijpe bessen en de bladeren op sommige plekken op de wereld, speciaal in Azië, als groente gegeten worden. Mogelijk helpt het om de bladeren pas na meerdere malen afgieten van giftig kookvocht te eten.

Niet experimenteren!

Je kan als volwassene misschien willen experimenteren en enkele rijpe besjes eten om te kijken of je er last van krijgt, maar dat is gevaarlijk. Na een uur zonder last, denk je wellicht zonder risico veel meer besjes te kunnen eten. Niet handig: eventuele vergiftigingsverschijnselen treden pas na uren op. Dat kan dus jouw laatste experiment geweest zijn, kortom niet doen. Het lijkt erop dat van alle eventuele ondersoorten dan wel variëteiten van de zwarte nachtschade bij ons een giftige (de giftigste?) groeit.

Wel onderzoeken

Gelukkig kun je ook veilig onderzoek doen naar het voorkomen van de zwarte nachtschade in de stad. Dan zul je zien dat deze plant vooral voorkomt in omgewoelde voedselrijke grond, langs muren en in boomspiegels. Precies de plekken waar honden en katten wel eens wat achterlaten. Ook al geen aanbeveling om besjes te plukken en op te eten. Wij zien overal die grappige witte sterretjes, ziet u ze ook? Meld het bij Stoepplantjesonderzoek.nl.

Tekst: Ton Gordijn, Hortus botanicus Leiden
Foto's: André Biemans; KU Leuven; Iris Keizer
Tekeningen: Nienke IJspeert; Nathalie Tirion