De opwarming van de aarde is misschien wel de grootste uitdaging van deze tijd. Broeikassen zoals CO2 slaan de warmte van de zon op en geven die warmte weer geleidelijk af. We zijn de laatste tijd steeds meer broeikassen gaan uitstoten. Doordat er meer broeikasgassen in de lucht zitten, wordt er steeds meer warmte vastgehouden. De warmte kan niet weg, dus de temperatuur op aarde stijgt. Hoe erg is dat? Nou, best erg. Het kan leiden tot extreem weer en tot stijging van de zeespiegel vanwege de smeltende ijskappen. Stijgt de temperatuur nog meer? Dan ontstaan er wereldwijde water- en voedseltekorten. Niet een heel fijn vooruitzicht voor komende generaties.
Het maakt wel uit
Waarom maken we dan niet massaal andere keuzes? Garrett Hardin formuleerde het in 1968 al in zijn ‘tragedy of the commons’. Het probleem van klimaatverandering is dat we met z’n allen de problemen veroorzaken, maar niemand zich verantwoordelijk voelt om het op te lossen. Als iedereen vist uit dezelfde vijver, sterft de vispopulatie uit en zit iedereen zonder opbrengst. De 'tragedy of the commons' wordt helder uitgelegd in dit filmpje. Hardin zag het somber in. De mens zou altijd voor het individuele belang gaan en niet voor het collectieve.
Gedragspsychologen zijn gelukkig positiever. Je kunt als individu wel degelijk het verschil maken. Zo stelt gedragspsycholoog Reint Jan Renes in zijn lectorale rede dat mensen vaak denken: het maakt niet uit wat ik als individu doe of ‘de industrie moet eerst veranderen'. Maar uit onderzoek blijkt dat huishoudens samen verantwoordelijk zijn voor bijna 75 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Milieu Centraal becijferde dat een gemiddeld Nederlands huishouden ongeveer 7,5 ton CO2 uitstoot door energie in huis en vervoer. Daarboven op komt nog eens 12,5 ton aan indirecte CO2-uitstoot voor onder meer voeding, spullen en kleding. De keuzes die we met z’n allen maken, hebben impact op onze CO2-uitstoot en maken dus wel degelijk verschil.
Maar Renes gaat nog een stapje verder. Ons gedrag en onze keuzes als consument bepalen de behoefte aan producten en diensten die de industrie maakt en levert. Veranderen wij ons gedrag, dan verandert ook het aanbod. Dit maakt de energietransitie niet alleen een technologische transitie, maar veel meer een sociale. We moeten het met z’n allen doen.
Niemand heeft baat bij de klimaatspagaat
Het CBS onderzocht hoe Nederland denken en doen als het gaat om klimaatverandering. Er is een kloof tussen duurzaam denken en duurzaam doen. Deze kloof wordt de ‘klimaatspagaat’ genoemd. Volgens Renes betekent duurzamer gedrag dat we onze routines en automatismes moeten veranderen. Daar is wilskracht voor nodig. En we willen direct resultaat zien van onze inspanningen. Maar bij klimaatinspanningen kan het decennia duren voor we de effecten zien. Ook doen we het niet alleen voor onszelf, maar vooral voor toekomstige generaties.
Klimaatpsychologe Gerdien de Vries beaamt dit in het Algemeen Dagblad. “Veel mensen zien iets doen voor het klimaat als gedoe,” stelt zij. “Dat doe je wel een keer als je tijd hebt. Dus nooit. En als je wel wilt, waar begin je? Volgens haar is stress een belangrijke barrière voor duurzaam gedrag. Zo is het grootste obstakel voor het verduurzamen van huizen het opruimen van de zolder. Mensen verschuilen zich dan graag en doen niets.”
Maak het leuk en ga het gewoon doen
Hoe verander je dat nu en hoe krijg je mensen wel in beweging voor het klimaat? Daar bedacht filmmaker en bioloog Serge Calon een creatief platform voor: 52wekenduurzaam. Met twee vrienden zette hij het eind 2020 op. Elke week van dit jaar ontvangen deelnemers een weekuitdaging om hun leven duurzamer en gezonder te maken. Al voor de start deden er 10.000 mensen mee en dit werden er 25.000. Hoe kregen zij dat voor elkaar? “De kracht van 52wekenduurzaam is dat wij het leuk maken om duurzamer te gaan leven,” stelt hij. “En mensen stapje voor stapje met tips begeleiden naar een duurzamer leven. Deelnemen kost niets en je kunt op elk moment instappen. En als je zo’n weekuitdaging hebt volbracht, geeft dat meteen een fijn gevoel. Je krijgt dus direct een beloning voor je duurzame actie.”
Met een duim omhoog en een glimlach op je gezicht
Serge noemt zichzelf een milieupositivist. “Ik hou erg van de natuur,” stelt hij. “Die mag niet verdwijnen en ik voel de noodzaak om hiervoor te strijden. Maar niet met opgeheven vinger, maar met een duim omhoog en een glimlach op mijn gezicht. Ik wil mensen vanuit positiviteit benaderen en met humor.”
Volgens Serge suggereren media en politici vaak dat we iets verliezen als we iets aan het klimaat doen. Het gaat bijna altijd om het woordje ‘minder’. Minder autorijden, minder vlees eten en minder gas gebruiken. Serge: “Met 52wekenduurzaam willen wij mensen laten ervaren dat duurzaam doen juist veel oplevert. Je voelt je fitter en gezonder, je bespaart geld en ontmoet nieuwe mensen. Zo rijd ik zelf geen auto meer. Ik voel mij zoveel gelukkiger als ik lekker op de fiets zit. Zo ontmoet ik vaak leuke mensen en ik zie veel meer van mijn omgeving. En ik bespaar een hele hoop geld. Duurzamer leven maakt je ook bewuster wat jij nodig hebt om gelukkig te zijn.”
Duurzaam doen maakt volgens Serge ook echt gelukkig. Recent onderzoek (Zawazki, Steg en Bouman, 2020) toont aan dat klimaatvriendelijk gedrag een positieve relatie heeft met alle vormen van geluk. “De relatie is sterker voor geluksgevoelens die een link hebben met betekenisvol handelen,” stelt Serge. “Dus als je iets bewust doet en dat betekenis voor je heeft, word je gelukkiger. Met onze weekuitdagingen spelen we daar op in. Het is win-win: je wordt zelf gelukkiger en je maakt van deze wereld een mooiere plek.”
Creatieve weekuitdagingen met een twist
52wekenduurzaam daagt mensen uit een jaar lang te onderzoeken welke duurzame keuzes hun leven leuker maken en bij hen passen. Serge: “Wij bedenken creatieve weekuitdagingen rondom zes thema’s: voeding, energie, circulair, groen, mobiliteit en leefstijl. Altijd met een twist. Zoals de weekuitdaging Bekijk een eik. Iedereen kent bekende bedrijfslogo’s als McDonalds en Apple, maar hoeveel mensen zien het verschil tussen een eikenblad en een beukenblad?" 
In de weekuitdaging werden mensen uitgedaagd om eens kennis te maken met de bomen in hun wijk. "Dat mensen de verbinding met de natuur zijn verloren, is eigenlijk best serieus," vindt Serge. "Maar wij geven er een leuke twist aan en laten zien wat je daar aan kunt doen. Zo bedachten we voor Blue Monday, de depressiefste dag van het jaar, de weekuitdaging Maak je borst maar nat. Start de dag met een koude douche: verfrissend, energiegevend en beter voor het milieu. Die omkering, daar gaat het in onze uitdagingen om. Dat probleem is er, maar welke creatieve en leuke manieren zijn er om dat probleem op te lossen en wat levert jou dat op?”
Bekijk een eik (Bron: 52 weken duurzaam)
52 weken voorbij en dan?
Een jaar heeft 52 weken en die zijn straks voorbij. Hoe gaat 52wekenduurzaam na dit jaar verder? “Ik vind het fantastisch om hiermee bezig te zijn,” vertelt Serge. “Maar we doen dit allemaal naast onze betaalde baan. Dat is best heftig. En ik kan mij ook voorstellen dat deelnemers na een jaar meedoen een beetje challenge-moe zijn. Daarom willen we gaan onderzoeken hoe we volgend jaar verder gaan. Dat we verder gaan staat vast, maar in welke vorm, dat gaan we bekijken. We hebben zoveel geleerd dit jaar. Het zou fantastisch zijn als we deze kennis konden inzetten als lespakket voor basisscholen. Want natuur blijft daar vaak onderbelicht en leerkrachten hebben het vaak al zo druk. Of in het bedrijfsleven, dat kan ook vast een beetje van onze creatieve vrolijkheid gebruiken. Hoe krijg je als bedrijf op een leuke manier je werknemers zo ver dat ze gezonder en duurzamer gaan leven?”
67ste plaats in Duurzame Top 100
“We zitten nu in week 41,” besluit Serge verder. “Zelf beleefden we enorm veel plezier aan het maken van de weekuitdagingen. En van deelnemers kregen we ook veel positieve reacties. Ongeveer 25.000 mensen ontvangen nu onze weekuitdagingen. Hoe mooi zou het zijn als we die cijfers nog voor het einde van het jaar zouden kunnen omdraaien en er 52.000 mensen meedoen? Onlangs behaalden we de 67ste plaats in de Duurzame Top 100 van Trouw. En dan te bedenken dat we vorig jaar rond deze tijd niet eens bestonden. Dan ben ik wel enorm trots op wat we hebben bereikt. We hebben laten zien dat het wel degelijk mogelijk is om aan de klimaatspagaat te ontsnappen. En die ervaring willen wij graag breder gaan inzetten. We kijken ernaar uit om Nederland nog duurzamer en leuker te maken.”
Geef je groene hart (Bron: 52 weken duurzaam)
Benieuwd?
In het filmpje hierboven geven Serge, Caro en Ivo alvast enkele tips hoe jouw organisatie haar groene hart weg kan geven en mensen mee kan krijgen om duurzamer te leven. Wil je meer tips hoe zij 25.000 mensen meekregen of wil je het verhaal achter 52wekenduurzaam van de initiatiefnemers zelf horen? Kom dan naar hun workshop die Atlas Leefomgeving op dinsdag 26 oktober organiseert. Meld je aan voor de workshop Meer dan 52wekenduurzaam: hoe krijg je mensen op lichtvoetige manier mee om duurzamer te leven?
Meer weten over 52wekenduurzaam?
Kijk op 52wekenduurzaam.nl. Doe je nog niet mee aan de weekuitdagingen? Geen nood, je kunt op elk moment instappen. Of doe de weekuitdagingen met terugwerkende kracht, dat kan natuurlijk ook!
Meer informatie?
- Op de website van Serge lees je meer over andere projecten waar hij aan meewerkte, zoals de Groene Lopers, Tiny Forest en de Klompenpaden.
- De lectorale rede van Reint Jan Renes kun je terugkijken op de website van de Hogeschool van Amsterdam.
Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Foto’s: 52wekenduurzaam
Infographic: Milieu Centraal