Natuurherstel door koppeling van OBN-kennis aan maatschappelijke vragen

Behoud, maar zeker ook het herstel, van biodiversiteit behoort tot de kerndoelen van de overheid. Om deze doelen te realiseren, ontwikkelt en verspreidt het Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN) daarvoor toepasbare kennis over herstelmaatregelen voor Natura 2000, de aanpak van stikstof, de leefgebiedenbenadering, de ontwikkeling van nieuwe natuur én het cultuurlandschap. Daarnaast leidt brede ongerustheid vanuit de samenleving over verlies van onze biodiversiteit, verlies van het bos en landschapselementen, bodemdaling, koolstofemissies en de verandering van het klimaat tot kennisvragen hoe we mét het herstel van de natuur en door gebruik te maken van natuurlijke processen, deze effecten kunnen vermijden of oplossen.

Het Ecologisch Assessment

De analyse van de ecologische kwaliteiten en de knelpunten in de landschappen van Nederland resulteerde in aangrijpingspunten voor het herstel van de kenmerkende biodiversiteit in elk type landschap. Daarnaast is beoordeeld hoe de samenleving die landschappen kan gebruiken: bijvoorbeeld in de vorm van waterlevering en –berging, koolstofopslag en recreatie. Waar gaat dat samen (wat zijn de kansen) en waar niet (wat zijn de bedreigingen)?

Het Ecologisch Assessment geeft een goed inzicht in de actuele stand van kennisontwikkeling over natuurherstel. De laatste decennia is mede dankzij inspanningen van het kennisnetwerk OBN veel kennis over ecologisch herstel ontwikkeld en toegepast. Tegelijkertijd zien we dat de achteruitgang van natuurkwaliteit in Nederland nog niet gestopt is.

Het Ecologisch Assessment is onder leiding van Bureau ZET uitgevoerd voor tien landschapstypen: Beekdallandschap, Cultuurlandschap, Droog zandlandschap, Duin- en Kustlandschap, Heuvellandschap, Laagveenlandschap, Nat zandlandschap, Rivierenlandschap, Stadsnatuur, Zeekleilandschap (inclusief afgesloten zeearmen).

Aangrijpingspunten

Zes aangrijpingspunten om de natuur te herstellen bleken vaak terug te keren in de verschillende landschapstypen:

• Optimalisatie van hydrologische systemen;
• Vergroten van areaal en connectiviteit;
• Vergroten van dynamiek en diversiteit;
• Verminderen input nutriënten en chemische stoffen en herstel van schade;
• Herstel van biotische kwaliteit;
• Aanpak van exoten.

Deze punten zijn niet alleen alle zes van groot belang, maar hangen ook nauw met elkaar samen. Zo heeft werken aan herstel van de biotische kwaliteit bijvoorbeeld alleen zin als ook aspecten als hydrologie en areaalgrootte op orde zijn. Bovendien beïnvloeden de verschillende landschapstypen elkaar, onder andere in de overgangen tussen landschapstypen. Juist die overgangen (en de overgangsgebieden van natuurgebieden) verdienen daarmee meer aandacht.

Maatschappelijke thema’s

Om de verbinding tussen OBN-kennis en actuele maatschappelijke thema’s en vragen te vergroten, is gewerkt met het concept ‘ecosysteemdiensten’. Denk hierbij aan hoe natuur, of het ecosysteem, hout levert, water zuivert en ruimte biedt voor recreatie. Levering van de dienst brengt kansen, maar ook bedreigingen met zich mee voor de natuurkwaliteit in het landschapstype.

Het leveren van ecosysteemdiensten kan significante effecten hebben op de natuurkwaliteit en andersom kunnen de maatschappelijke diensten alleen (langdurig) geleverd worden door een gezond ecosysteem van voldoende kwaliteit. Door ecosysteemdiensten op een goede manier in te passen in een landschapstype kan (soms) een bijdrage geleverd worden aan herstel van de natuur: de combinatie van waterberging met moerasontwikkeling of van koolstofvastlegging met veenherstel. Andersom kan herstel van natuur ook bijdragen aan het leveren van ecosysteemdiensten: herstel van natuurbodems in combinatie met meer waterbuffering/sponswerking of meer natuurbeleving door recreanten.

Samenvattend blijken vijf ecosysteemdiensten prioritair te zijn voor minimaal een derde van de landschapstypen. Deze ecosysteemdiensten hebben vanuit het oogpunt van zowel (omvang van) kansen als bedreigingen de grootste (potentiële) impact op de ecologische kwaliteit van het landschapstype:

• Waterberging en –buffering
• Drinkwaterwinning
• Recreatie
• Koolstofvastlegging
• Waterveiligheid

Vervolg

Het Ecologisch Assessment levert bruikbare input voor actuele onderwerpen waar alle terreinbeheerders (inclusief agrariërs en waterschappen) de komende jaren een enorme opgave hebben: het Programma Natuur, de Bossenstrategie, het Klimaatakkoord, natuurinclusieve landbouw en een klimaatrobuust waterbeheer.

De resultaten van deze eerste fase van het Ecologisch Assessment dienen daarnaast als opmaat voor de toekomstige focus, positionering, inhoudelijke prioritering van het OBN-kennisnetwerk en het uit te voeren onderzoek.

Meer informatie

• OBN-rapport ‘Ecologisch assessment van de landschappen van Nederland’ (pdf; 6,4 MB)
• OBN-rapport ‘Ecologisch assessment van de landschappen van Nederland BIJLAGEN rapport’ (pdf; 5,2 MB)

Tekst: Neeltje Huizenga, Kennisnetwerk OBN
Foto: Hans Boll, Saxifraga (leadfoto: Terschelling)
Figuur: Ocelot Ontwerp