Meer wandelend bos voor Nederland

Meer bos is een must. Om de klimaatdoelstellingen te halen. Om CO₂ op te slaan. Als buffer tegen stikstof, verdroging en wateroverlast. Om de biodiversiteitscrisis te keren. En zoals we tijdens deze coronacrisis dubbel en dwars merken: als plek om tot rust te komen, te wandelen of uit te waaien. In tien jaar tijd tien procent bos erbij is de afspraak die natuurminister Schouten met de provincies heeft gemaakt. Wat ARK betreft beginnen we morgen met de ontwikkeling van ‘wandelende’ bossen in Nederland. Deze aantrekkelijke halfopen bossen geven niet alleen de biodiversiteit een sterke impuls, maar dragen ook bij aan stikstofreductie, het vastleggen van CO₂ en geven alle ruimte aan mensen om van het bos te genieten.

Open bossen met spetterende soortenrijkdom

Om de maatschappelijke opdracht voor meer bos in Nederland mee aan te jagen heeft ARK haar visie op een natuurlijk bos praktisch en gedetailleerd uitgewerkt. ARK focust daarbij op halfopen ‘wandelend bos’. Een bos dat niet statisch is, maar zich in de loop der tijd verplaatst (‘wandelt’) door het landschap. Gestuurd door natuurlijke processen zoals begrazing, brand, storm, erosie en sedimentatie, droogte, overstroming, ziektes en plagen. In een wandelend bos vormen open grasland, struwelen en bos een samenhangend geheel. Planteneters van groot tot klein en hun predatoren vervullen daarin een sleutelrol. Leo Linnartz van ARK Natuurontwikkeling: "Wandelende bossen zijn halfopen bossen met veel bosranden. Juist bosranden zijn plekken die een enorme biodiversiteit herbergen. Ze combineren openheid (zonlicht) met beschutting en bieden zo een plek aan een veelheid van soorten. Door de op elkaar inwerkende natuurlijke processen krijgen veel meer planten, insecten, vogels en andere dieren weer de kans hun plek, niche of rol in te nemen. De vaak ingenieuze relaties tussen dieren en planten die tijdens een eindeloos lange co-evolutie in de typische open Europese boslandschappen zijn ontstaan, krijgen zo weer een kans. Dat is leuk voor de natuur, maar ook voor de mens. Halfopen bossen hebben niet alleen een grote landschappelijke schoonheid, je komt er ook nog eens meer planten- en diersoorten tegen. Het is veel spannender om er te wandelen; met grote aantallen vogels, zoogdieren, vlinderen en hele vlaktes vol bloeiende bloemen, struiken en vruchtdragende bomen."

Grote grazers essentieel voor halfopen bos

Grote grazers spelen in deze halfopen bossen een belangrijke rol. Door hun gegraas blijven graslanden kort, structuurrijk en vol met bloemen en groeit het bos niet dicht. De grazers faciliteren het kiemen van bomen en struiken en aan de andere kant zorgen ze door vraat en betreding dat maar een deel daarvan ook echt uitgroeit tot volwassen boom. Linnartz: "Doornstruiken en voor grazers onsmakelijke soorten beschermen andere planten, zodat deze wel op kunnen groeien. Zo vormen ze de start van een bos. In het bos zelf is verjonging beperkt door de vele grazers en de schaduw. Open plekken groeien niet zomaar dicht en er ontstaat steeds meer openheid met verspreide oude bomen. Uiteindelijk zal in dit open grasland de cyclus weer opnieuw beginnen. Vuur, storm en insectenplagen versnellen lokaal de neergang van bos naar open land, net als hoge dichtheden aan grazers. Lage aantallen grazers, bijvoorbeeld doordat ze bejaagd worden door roofdieren, stimuleren daarentegen een snelle groei naar een meer gesloten bos."

Bosvisie tot in de details

Hoe al deze natuurlijke processen werken, wat een wandelend bos precies is en veel meer achtergrondverhalen over de vormende processen in een boslandschap vol planteneters en hun predatoren staat in detail beschreven in de nieuwe ARK bosvisie: 'Begraasde, wandelende bossen, de bosvisie van ARK Natuurontwikkeling' (pdf; 5,2 MB).

Tekst: ARK Natuurontwikkeling
Illustratie en foto's: Jeroen Helmer; Leo Linnartz; Esther Linnartz