In het Vrolliehemd en de Peperkoek worden deze weken zaden en bessen geplukt

“We hebben twee belangrijke mijlpalen,” begint Janneke de Groot aan haar uitleg. Janneke is boswachter bij Staatsbosbeheer en heeft de Maasheggen als haar werkterrein. “Deze weken worden twaalf nieuwe hekken geplaatst met de oorspronkelijke namen van de weitjes die ze afsluiten. Daarnaast gaan we de bessen en zaden oogsten van de oudste wilde struiken en bomen die in het gebied groeien. Een hele klus waar we ook minstens tot eind november mee bezig zijn.”

UNESCO Mens en Biosfeergebied

De Maasheggen is een bijzonder gebied. Het ligt in de noordoostelijke punt van Brabant, waar de Maas de grens vormt met Limburg. UNESCO heeft de Maasheggen aangewezen als Mens en Biosfeergebied. Dit zijn gebieden met een speciale status waar intensief wordt samengewerkt aan duurzame ontwikkeling en aan doelen op gebied van economie, natuur, toerisme en water. Rob Christiaans, projectleider bij de provincie Noord-Brabant: “We richten het gebied niet alleen fraaier en efficiënter in, maar ook studeren onderzoekers op biodiversiteit, zetten lokale ondernemers duurzaam toerisme in de markt en krijgen scholieren informatie over natuur en milieubehoud. Ook produceren lokale boeren streekproducten. De Maasheggen is het enige Mens en Biosfeergebied van Nederland.”

Kenmerkend voor de Maasheggen zijn de heggen die om de percelen liggen. Rob: “Voordat prikkeldraad beschikbaar was, gebruikten boeren heggen om het vee op hun land te houden. Een heggenlandschap was heel gewoon. Maar in de loop der tijd gingen veel heggen verloren. Met name hier in de Maasheggen bleven toch veel heggen bespaard. Nu wordt hun bestaan gekoesterd. De percelen in de Maasheggen zijn verschillend, maar wel allemaal ongeveer één hectare groot. De vormen lopen erg uiteen. In de loop der tijd kregen de percelen een eigen naam, vaak afhankelijk van de vorm. Er ontstonden bijzondere namen, zoals Vrolliehemd. Dit perceel lijkt op een vrouwenshirt. Vrollie is dialect voor vrouwen. Op kaarten is de vorm duidelijk te zien: een rechthoek (het hemd) met twee smalle rechthoekige ‘korte mouwen’ van het hemd aan beide kanten.”

Naam uit 1448

Andere opvallende namen zijn Bieleke, Geer en Peperkoek. Rob Christiaans verduidelijkt: “Een bieleke is dialect voor bijltje. Het weiland lijkt op een bijl. Daarnaast kennen we de Oeffeltse Geer en Beugense Geer. Deze naam is afgeleid van de plaatsnamen en van ‘geren’, dat zoveel betekent als schuin lopen. Een geer heeft de vorm van een driehoek met uiteraard schuine hoeken.”
Een van de oudste, gedocumenteerde weilanden is de Peperkoek. Rob: “De Peperkoek wordt al genoemd in oude pachtcontracten. Volgens deze documentatie dateert het weiland uit 1448. Het perceel behoorde toe aan het klooster van Sint Agatha. Het is lang en smal en heeft daardoor de vorm van een ontbijtkoek, in het dialect een ‘peperkoek.'”

Veldhekken

Om de eigenheid van de weilandjes in stand te houden, worden niet alleen de heggen gekoesterd. Rob: “We hebben van veel percelen de oorspronkelijke naam achterhaald. Die willen we zichtbaar maken in het landschap.” Janneke vult aan: “Staatsbosbeheer heeft enkele jaren geleden het idee opgevat om authentieke veldhekken te plaatsen. We plaatsten er al 22. De komende week plaatsen we er nog 12, ook bij particulieren en diverse gemeenten. Zo krijgen steeds meer weilanden hun oorspronkelijke naam zichtbaar terug.”

Tegen overstromingen

De heggen hadden in vroegere tijden meer betekenis dan alleen het binnenhouden van het vee. Janneke somt op: “Het waren ondoordringbare heggen, bestand tegen de regelmatige overstromingen van de Maas. Ze hielden het water ook tegen als het zakte, waardoor het slib achterbleef en de gebieden vruchtbaar werden. Daardoor is het een kleiig gebied, dat goed water vasthoudt. Juist na drie droge zomers is dat een groot pluspunt voor de Maasheggen.“

Vlechtheg

De bomen en struiken die er groeien horen echt thuis in de Maasheggen. Ze zijn hier op eigen kracht gekomen, via de rivier of vogels. Het zijn autochtone bomen en struiken en het beste aangepast aan dit gebied. Janneke: ”Oorspronkelijk werden de heggen als vlechtheg onderhouden. Voor een deel werd het hout ook gebruikt voor de bakovens of het maken van gereedschappen. Door het regelmatige afzetten, het ‘verjongen’ van deze heggen, konden de bomen en struiken leeftijden bereiken van 100 tot 200 jaar. Genetisch gezien is de beplanting in de Maasheggen dus al eeuwenoud en daarmee één van de belangrijkste brongebieden voor de genenbank van Staatsbosbeheer. De planten geven zaden en bessen met de beste genetische kwaliteit. Daar kweken we nieuwe struiken en bomen uit die we als autochtoon materiaal in bossen en singels kunnen aanplanten. Als je als particulier bij een tuincentrum een plant koopt, is dat vaak een cultivar. Dat betekent dat hij genetisch anders is dan de oorspronkelijke plant. Om de biodiversiteit te borgen en om gebieden in oorspronkelijke staat te houden, zijn autochtone planten van levensbelang. De Maasheggen is ook daarvoor voor Staatsbosbeheer heel erg belangrijk. Het gebied is op een grote oppervlakte relatief intact gebleven en daarmee zo uniek.”

Soortenrijkdom

Daarnaast kent de Maasheggen een grote soortenrijkdom. Janneke somt op: “De éénstijlige meidoorn en de tweestijlige meidoorn, veldesdoorn, sleedoorn, de gewone vlier, rode kornoelje, de wilde kardinaalsmuts, gewone es en hondsroos. Ze worden allemaal geoogst deze herfst. En vanwege de kleiige bodem heeft de droogte van de afgelopen drie jaar minder vat gehad op de natuur in de Maasheggen. Dit jaar is zelfs een heel goed bessenjaar. Alles klopte, van de bestuiving tot aan de rijping van de vruchten.”

Tekst: Annelies Cuijpers, provincie Noord-Brabant
Foto's: Janneke de Groot, Staatsbosbeheer; Hans Vos, Unesco Maasheggen; Nicole Pakker, provincie Noord-Brabant